Odbudowa pałaców Saskiego i Brühla wraz z kamienicami przy ul. Królewskiej jest wielką wspólnotową ideą, która łączy miliony Polaków. Będzie to pomnik narodowego jubileuszu stulecia odrodzenia się niepodległej Rzeczypospolitej. Gmachy wzniesione w historycznym kształcie dopełnią przestrzeń placu Piłsudskiego – centralnego miejsca w stolicy, aby służyć wszystkim obywatelom, symbolizując suwerenność i nowoczesność państwa polskiego.

Odbudowę zachodniej pierzei placu, nazwanego wówczas placem Zwycięstwa, zaczęto rozważać zaraz po II wojnie światowej. Jednak aż dotąd nie została ona zrealizowana. Mimo upływu 76 lat od zakończenia okupacji hitlerowskiej puste miejsce po dawnej rezydencji jest wciąż niezabliźnioną raną na ciele Warszawy, zburzonej przez Niemców.

Orędownikiem odbudowy pałacu Saskiego był Prezydent Profesor Lech Kaczyński. Za Jego sprawą przeprowadzono badania archeologiczne, a zachowane piwnice zostały objęte ochroną konserwatorską. Wykopaliska, udostępnione publiczności przed 15 laty, przyciągały ogromne rzesze ludzi. Powszechne oczekiwania, by przywrócić brakującą pierzeję placu Marszałka Józefa Piłsudskiego, nie doczekały się jednak spełnienia.

Idea odbudowy pałacu Saskiego od zawsze zresztą cieszy się niesłabnącym poparciem opinii publicznej. Dowiódł tego nawet niedawny plebiscyt „Supermiasta”, gdzie zajęła ona trzecie miejsce wśród najbardziej oczekiwanych zmian w stolicy. Wyniki głosowania zaskoczyły dziennikarzy, ale nie zdziwiły warszawiaków, których zdanie w tej kwestii jest niezmienne: pałac powinien zostać odbudowany.

Pustka ziejąca po zachodniej stronie placu Piłsudskiego, przy wejściu do Ogrodu Saskiego, negatywnie oddziałuje na odbiór całego placu. Sprawia, że postrzegamy go jako pozbawiony spoistości i wyrazu. Właśnie to przekonuje o potrzebie restytucji historycznego otoczenia. Bo przecież plac, jaki znamy ze zdjęć z okresu międzywojennego, nie tracąc na monumentalności i rozmachu, miał jednak formę zamkniętą. Był ukształtowanym w ciągu wieków wnętrzem urbanistycznym, kompletnym i o reprezentacyjnym charakterze. Różniło go to od obecnej przestrzeni, która – pozbawiona wyraźnych granic – rozmywa się na obrzeżach. Dlatego miejsce to wymaga zmian: plac Piłsudskiego potrzebuje odbudowy pałacu Saskiego.

Powrót do tej idei w 2018 roku spotkał się z dużym zainteresowaniem społecznym. Wywołał też dyskusje w kręgach uczonych i specjalistów, zajmujących się pielęgnowaniem dziedzictwa i ochroną zabytków. Różnorodność zdań i spory o stojące za nimi racje są naturalne i w pełni uprawnione. Mogą również dobrze przysłużyć się poszerzaniu wiedzy i wyrabianiu sobie własnej opinii przez współczesnych Polaków.

Osobiście jestem głęboko przekonany do idei przywrócenia historycznego kształtu placowi Piłsudskiego. Uważam, że będzie to miało olbrzymie znaczenie dla naszego państwa i narodu. Odbudowując pałace Saski i Brühla oraz towarzyszący im zespół kamienic, nie odzyskamy – bezpowrotnie utraconej – substancji materialnej i bezcennych pamiątek przeszłości. Stworzymy jednak coś być może jeszcze ważniejszego: znak naszych tradycji, tożsamości, dokonań i ciągłości dziejów naszej Ojczyzny. Sens odbudowy tego założenia nie polega bowiem tylko na pięknie jego architektury, lecz przede wszystkim na tym, czym budowle te były, co oznaczały dla naszych rodaków wtedy i co oznaczają teraz dla nas.

Pałac Saski to dawna siedziba Sztabu Głównego Wojska Polskiego – armii zwycięskiej w wojnach o granice odrodzonego państwa, na czele z wiktorią nad bolszewikami. Tutaj też mieściło się Biuro Szyfrów, którego kryptolodzy złamali szyfr niemieckiej Enigmy, co było jednym z kluczy do sukcesu aliantów w walce z III Rzeszą. Wreszcie, to tu, we wnętrzu kolumnady, powstał w 1925 roku Grób Nieznanego Żołnierza, który – ocalały z pożogi – jest po dziś dzień miejscem centralnych uroczystości państwowych i składania hołdu bohaterom Rzeczypospolitej.

Ważne przesłanie niesie również pałac Brühla. W dwudziestoleciu był siedzibą Ministerstwa Spraw Zagranicznych państwa polskiego, które odzyskało niepodległość zarówno dzięki sile zbrojnej, jak i mądrej dyplomacji. Nasi przodkowie i poprzednicy doskonale zdawali sobie z tego sprawę i dlatego na równi z żołnierskim męstwem w boju cenili roztropność mężów stanu, których nazywamy ojcami niepodległości. Te dwie rezydencje uzupełniały bryły kamienic, które pełniły wiek temu funkcje biurowe administracji państwowej.

Cały zespół budowlany brakującej zachodniej pierzei placu symbolizuje zatem suwerenną Rzeczpospolitą, której pomyślność i bezpieczeństwo są oparte na patriotyzmie i zaangażowaniu obywateli, razem podejmujących odpowiedzialność i pracujących na rzecz dobra wspólnego. Odbudowany w tradycyjnym kostiumie, lecz z zastosowaniem dzisiejszych technik, zasad projektowania uniwersalnego oraz standardów ekologii i dostępności – będzie zarazem symbolizował polską nowoczesność.

Czy my, Polacy, potrzebujemy takiego symbolu? Sądzę, że kiedyś będziemy sobie raczej zadawać pytanie: dlaczego tak długo z tym zwlekaliśmy?

Podobnie było przecież z Zamkiem Królewskim, bez którego dziś wręcz nie sposób sobie wyobrazić krajobrazu stolicy Polski. A przecież przez trzy powojenne dekady także w jego miejscu ziała pustka i dopiero nacisk społeczny doprowadził do powołania przed półwieczem komitetu odbudowy.

Zamek jest teraz znów – tak jak za pierwszej i drugiej Rzeczypospolitej – jednym z głównych symboli polskiej państwowości. Ufam, że po kolejnych 50 latach dla następnych pokoleń Polaków ta urzeczywistniona wizja stanie się oczywistością, a obecny plac Piłsudskiego bez pałaców Saskiego i Brühla – czymś trudnym do wyobrażenia.

Pałac Saski – symbol pokoju i odbudowy

Puste miejsce po Pałacu Saskim jest do dziś niezabliźnioną raną w sercu Warszawy. Siedemdziesiąt sześć lat po wojnie w centralnym punkcie Osi Saskiej stoi strzaskana kolumnada, a w niej – cudem ocalony Grób Nieznanego Żołnierza. Samotna mogiła na środku pustego placu to wymowne świadectwo dramatycznych dziejów Polski. Opowiada jednak ona historię nie klęski, ale bohaterstwa, które przyniosło nam niepodległość.

Wyobraźmy sobie Warszawę bez odbudowanego Zamku Królewskiego, bez wzniesionej na nowo Archikatedry św. Jana, bez odtworzonych kamienic Starego Miasta. Nie są to zwyczajne zabytki. Każda z tych z budowli zawiera cząstkę nas – naszą historię, doświadczenie, tożsamość. Są one także dowodem naszej determinacji, dzięki której przetrwaliśmy kolejne narodowe katastrofy. Budynkiem, bez którego Warszawa nie jest w pełni sobą, jest także Pałac Saski. Jego odbudowa oznacza doprowadzenie do końca wieloletniej odnowy stolicy, obróconej przez Niemców w trakcie II wojny światowej w morze ruin.

Działania na rzecz odbudowy pałacu jako pierwszy podjął w 2004 r. Lech Kaczyński, ówczesny Prezydent Warszawy. Dwa lata później podpisano dwie umowy: jedna zakładała rewitalizację Krakowskiego Przedmieścia, druga – restytucję Pałacu Saskiego. Dzięki temu dziś Krakowskie Przedmieście nie już jest zwyczajną ulicą, ale jedną z najbardziej reprezentacyjnych arterii Warszawy. Odbudowę Pałacu Saskiego spotkał inny los – prace wstrzymano w 2008 r., marnując w ten sposób szansę na odtworzenie tego pięknego i wciąż nie odbudowanego symbolu przedwojennej Warszawy.

Wokół sprawy narosło sporo fałszywych mitów – mówiono o brakach w budżecie, o niemożliwych do pokrycia kosztach, o ryzyku zniszczenia Grobu Nieznanego Żołnierza. Prawda jest jednak inna. Odbudowa pałacu w formie z 1939 r. nie tylko nie zagroziłaby naszemu świętemu miejscu, ale włączyłaby je w pałacową kolumnadę, której niegdyś stanowiła integralną część. To przywróciłoby Grobowi Nieznanego Żołnierza właściwą rangę. Obudowa Pałacu Saskiego jest więc możliwa – potrzeba jedynie ogólnonarodowego konsensusu, dzięki któremu nasze marzenia będą mogły stać się rzeczywistością.

Kolejne pokolenia Polaków przywykły do widoku Grobu Nieznanego Żołnierza w obecnym kształcie – zupełnie jakby został w ten sposób zaprojektowany. Dopiero nagie cegły z boku budowli przypominają, że to zaledwie drobna pozostałość po jednym z najwspanialszych projektów architektonicznych Warszawy. Plac Piłsudskiego, wzbogacony o całą zachodnią pierzeję, Pałac Brühla i kamienice od strony ulicy Królewskiej, stałyby się na nowo sercem stolicy – odnowionym i rozbudowanym centrum życia państwowego i kulturalnego.

Restytucja Pałacu Saskiego – który równie dobrze mógłby być nazywany Pałacem Niepodległości – byłaby świadectwem, że dziedzictwa narodowego nie można zniszczyć, że piękno ostatecznie zwycięża nad destrukcją, a życie – nad śmiercią. Wierzę, że wokół tej inicjatywy powstanie szeroka koalicja – zarówno w parlamencie, jak i wśród władz miasta, środowisk architektów, konserwatorów, historyków sztuki, organizacji społecznych i wreszcie mieszkańców, obywateli Warszawy i całej Rzeczypospolitej. Niech Pałac Saski, stając się symbolem pełnej odbudowy stolicy po wojennych zniszczeniach, stanie się również znakiem naszego ponadpolitycznego, ogólnonarodowego porozumienia. Niech będzie symbolem pokoju społecznego. Zwłaszcza dziś może stać się zwiastunem nowej dekady rozwoju i odbudowy, jakiej wszyscy potrzebujemy i o której wszyscy marzymy. Zwiastunem nowych czasów. Czasów spokoju, rozwoju, budowy i normalności.

Warszawa potrzebuje dopełnienia i zakończenia odbudowy – Pałac Saski wraz z Pałacem Brühla i Kamienicami przy ul. Królewskiej przywrócą pierwotne założenie urbanistyczne placu Marszałka Józefa Piłsudskiego.

W Warszawie w 1944 roku Niemcy z premedytacją, w planowy, systematyczny sposób, wysadzili gmachy położone w zachodniej części placu Piłsudskiego: najpierw Pałac Brühla, a następnie Pałac Saski. Niszcząc Warszawę i jej architektoniczne symbole chciano unicestwić polski naród i jego kulturę. Zniszczone elementy dziedzictwa narodowego nie pozbawiły Warszawy i jej mieszkańców ducha – wręcz przeciwnie. W stolicy stale bije serce niepodległej i suwerennej Polski. 

Odbudowa zachodniej pierzei placu Marszałka Józefa Piłsudskiego w jej bryle sprzed II wojny światowej oraz przywrócenie pełnej świetności tego miejsca jest obowiązkiem współczesnego państwa polskiego. Poczucie wspólnoty oraz tożsamości narodowej budować powinniśmy na solidnych fundamentach dbałości o dziedzictwo kulturowe. Wieloletnia odbudowa Warszawy, niełatwe i pracochłonne dzieło podnoszenia miasta ze zgliszcz II wojny światowej, zwieńczone zostanie już wkrótce dzięki przywróceniu reprezentacyjnych gmachów w obrębie dzisiejszego placu Marszałka Józefa Piłsudskiego. Te wspaniałe budynki będą ponownie służyć wielu ważnym instytucjom potrzebnym polskiej wspólnocie.

Pałac Saski (dawniejszy, wielokrotnie przebudowywany Pałac Morsztynów) stał się centralnym elementem Osi Saskiej, koncepcji urbanistycznej zapoczątkowanej przez króla Augusta II Mocnego. Jego dopełnieniem był towarzyszący mu przepiękny, bogato zdobiony barokowy Pałac Brühla od strony północnej oraz trzy kamienice znajdujące się w narożniku ul. Królewskiej: Malhome’a, Królewska 8 i Lesslów.

W okresie międzywojennym miejsce to było świadkiem wydarzeń istotnych dla odradzającego się państwa polskiego: w 1918 r. w Pałacu Saskim ulokowano Sztab Generalny Wojska Polskiego, a w 1920 r. Pałac Brühla stał się siedzibą Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Bogata dokumentacja archiwalna – liczne zachowane rysunki, plany architektoniczne i zdjęcia – pozwoli na wierne odwzorowanie elewacji budynków według stanu sprzed II wojny światowej.

Obecne zagospodarowanie placu Marszałka Józefa Piłsudskiego nie podkreśla atutów historycznej przestrzeni, która przez wieki stanowiła tętniący życiem centralny punkt miasta. Odtworzenie tej przestrzeni ma szansę przywrócić jej dawny blask, stając się wizytówką współczesnej stolicy, gdzie przeszłość płynnie łączy się z przyszłością. Dostosowanie budynków do realizacji różnego typu usług publicznych i otwarcie ich dla społeczeństwa przyciągnie w to miejsce nie tylko turystów, lecz także mieszkańców Warszawy.

Duch niepodległości, suwerenności i jedności państwa powróci w trwałym pomniku, jakim będą odbudowane gmachy zachodniej pierzei placu Marszałka Józefa Piłsudskiego. Pałac Saski stworzy nowoczesną przestrzeń wymiany myśli, poglądów, refleksji, rozwoju kultury i nauki, a plac Piłsudskiego, tak jak przez wiele wieków wcześniej, stanie się lubianym i popularnym miejscem spotkań. 

Wyjątkowość architektoniczno-urbanistyczna w pełni odbudowanej zachodniej pierzei placu Marszałka Józefa Piłsudskiego przez kolejne pokolenia będzie przypominać światu bogate, wieloaspektowe losy narodu polskiego. 

Bądźmy wdzięczni wszystkim, w szczególności byłemu prezydentowi Warszawy i prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej ś.p. prof. Lechowi Kaczyńskiemu, którzy przez lata zabiegali o odbudowę Pałacu Saskiego wraz z Pałacem Brühla i czynili starania, by przywrócić te skarby narodowego dziedzictwa Warszawie i Polsce. Obecna decyzja o odbudowie nie byłaby możliwa bez ich wysiłku i zasług.

Historia Pałacu Saskiego wpisuje się w trudną historię Polski ostatnich trzech stuleci. Pierwszym budynkiem wzniesionym na jego miejscu był pałac burgrabiego krakowskiego i dyplomaty Tobiasza Morsztyna w połowie XVII wieku. Król August II Mocny z saskiego rodu Wettynów zakupił ten pałac w 1713 roku i przebudował go pod kierunkiem swoich wybitnych architektów Carla Friedricha Pöppelmanna i Joachima Daniela Jaucha. August III rozbudował pałac, ale po jego śmierci w 1763 roku stracił on charakter rezydencji królewskiej, choć nadal był użytkowany przez rodzinę Wettynów. Podczas powstania kościuszkowskiego koło pałacu powstańcy stoczyli krwawą bitwę z wojskami rosyjskimi. W czasie Księstwa Warszawskiego pałac powrócił do roli siedziby saskiego władcy. Gdy na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego w 1816 roku Fryderyk August I Wettyn został zmuszony do rezygnacji z tytułu księcia warszawskiego, pałac przejęty został przez rząd królestwa Polskiego. W części pomieszczeń urządzono Liceum Warszawskie, w którym języka francuskiego uczył Mikołaj Chopin. Przez jeden rok mieszkał on tu z żoną Justyną i dziećmi: Ludwiką i siedmioletnim wówczas Fryderykiem.
Po upadku Powstania Listopadowego pałac zakupił rosyjski kupiec Iwan Skwarcow, który przebudował budynek według planu inż. Adama Idźkowskiego. Rozebrano środkową część pałacu i obie części połączono charakterystyczną kolumnadą. W 1864 roku spadkobiercy Skwarcowa sprzedali budynek rosyjskim władzom wojskowym i odtąd, aż do 1915 roku mieściło się tu dowództwo III Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Co więcej, aby przypieczętować rosyjskie panowanie w Warszawie, w latach 1894-1912 na Placu Saskim wzniesiono gigantyczny sobór św. Aleksandra Newskiego.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku jej władze odwróciły wymowę tych decyzji. W Pałacu Saskim umieszczono Sztab Generalny Wojska Polskiego, a sobór zburzono. Przy sztabie działał specjalny zespół pod dowództwem ppłk. Jana Kowalewskiego, który złamał bolszewickie szyfry, co przyczyniło się do zwycięstwa w wojnie z Rosją Sowiecką w 1920 roku. W 1923 roku przez budynkiem ustawiono pomnik księcia Józefa Poniatowskiego, a dwa lata później w kolumnadzie łączącej dwa skrzydła pałacu umieszczono Grób Nieznanego Żołnierza, w którym uroczyście złożono szczątki młodego powstańca lwowskiego. W latach trzydziestych w pałacu działało też Biuro Szyfrów, którego trzej pracownicy – Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski złamali kody niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Po klęsce wrześniowej w 1939 roku pałac został zajęty przez Wehrmacht, a 29 grudnia 1944 roku wycofujący się żołnierze niemieccy wysadzili pałac w powietrze. Ocalał jedynie fragment arkady z Grobem Nieznanego Żołnierza.
W czasach PRL ocalałe resztki nadal mieściły Grób Nieznanego Żołnierza i były widomym symbolem niemieckiego barbarzyństwa. Plany odbudowy pałacu w przedwojennej postaci stale napotykały na jakieś trudności. Najwyraźniej władzom PRL nie zależało na przypomnieniu roli pałacu w historii Polski. Idea odbudowy pałacu odżyła za rządów prezydenta Warszawy Lecha Kaczyńskiego. Zorganizowano przetarg, zaplanowano odpowiednie fundusze i przeprowadzono badania archeologiczne, które odsłoniły fundamenty pałacu, a nawet piwnice siedziby Morsztynów. W 2008 roku nowy prezydent Warszawy, Hanna Gronkiewicz-Waltz wstrzymała jednak wszystkie te prace.
Podczas obchodów setnej rocznicy odzyskania niepodległości powstały różne inicjatywy odbudowy Pałacu Saskiego. Inicjatywy te poparł prezydent RP Andrzej Duda, który 11 listopada 2018 roku podpisał deklarację o restytucji pałacu. Decyzja ta ma znaczenie historyczne. Ma ona na celu ukazanie ciągłości historii Polski i przypomnienie jej wzniosłych doświadczeń. Choć utrzymywanie resztek kolumnady z Grobem Nieznanego Żołnierza miało również znaczenie symboliczne, gdyż wskazywało na tragizm losów Polski, wydaje się, że obok podobnych miejsc pamięci o zbrodniach niemieckich czy sowieckich, ważne jest dziś przywrócenie pamięci o sile Rzeczpospolitej. Decyzje takie budują morale społeczeństwa.

„Jak się ktoś przy czymś uprze mocno, to uda się to zrealizować” – o wznowieniu przerwanej odbudowy Pałacu Saskiego i Pałacu Brühla.

Głos społeczeństwa w sprawie odbudowy zachodniej pierzei Placu Piłsudskiego w Warszawie jest od lat wyjątkowo mocny i – pomimo wielu mitów, jakie narosły w ostatnich latach dookoła tej idei – jest to głos spójny i zgodny: Warszawa zasługuje na przywrócenie przedwojennych wizytówek miasta, a najważniejszy plac w Polsce wymaga zagospodarowania i godnej oprawy. Co ważne, jest to też głos, który płynie od przedstawicieli wielu środowisk i osób o różnych poglądach; głos „za odbudową” łączył również zawsze różne pokolenia Polaków: od osób znających jeszcze Warszawę sprzed 1939 roku, które zachowały w pamięci obraz jednego z najbardziej charakterystycznych i lubianych fragmentów miasta – kolumnady łączącej plac Piłsudskiego z Ogrodem Saskim, po osoby urodzone już w III RP, znające jedynie zachowane zdjęcia tych reprezentacyjnych gmachów. Odbudowę Pałacu Saskiego popierają też szczególne osoby: potomkowie polskich kryptologów i oficerów Oddziału II. Sztabu Głównego odpowiedzialnych za złamanie szyfru Enigmy w 1932 roku w Pałacu Saskim.

To właśnie wspólny głos „za odbudową” zgromadził jesienią 2012 roku założycieli stowarzyszenia „Saski 2018”, które za cel obrało przypominanie o tym, jak wiele w sprawie odbudowy już się zadziało i jak wiele deklaracji wyrażano przez lata w tej kwestii. Wznowienie przerwanej odbudowy wydawało się bowiem zawsze sprawą oczywistą – przypomnijmy, że 21 czerwca 2006 roku uroczyście podpisano umowę na odbudowę Pałacu Saskiego.

Zawsze przypominaliśmy, że idea przywrócenia przedwojennej zabudowy zachodniej pierzei Placu Piłsudskiego w Warszawie nie jest pomysłem nowym czy też sprawą niepoddaną dotychczas szczegółowym dyskusjom i konsultacjom. Jest dokładnie przeciwnie, kwestia odbudowy gmachów zniszczonych w grudniu 1944 roku to chyba jeden z najlepiej omówionych tematów w polskiej debacie publicznej. Niezliczone dyskusje, panele, debaty, formułowanie zaleceń i wytycznych, wskazówek i ostrzeżeń trwają przecież od blisko 77 lat. O konieczności odbudowy przypominali już w 1946 roku Jan Zachwatowicz i Piotr Biegański z Wydziału Architektury Zabytkowej Biura Odbudowy Stolicy, apelując: „Zachowajmy Warszawie jej najpiękniejszy plac”. Warto również przypomnieć, że warunki ogłoszonego w 1934 roku przez Stefana Starzyńskiego konkursu na projekt regulacji Placu Piłsudskiego przewidywały wprost, że gmach Sztabu Głównego (Pałac Saski) stanowi jeden z kilku „nienaruszalnych budynków” przeznaczonych do bezwzględnego zachowania, a w podsumowaniu konkursu podkreślano rolę Placu Piłsudskiego jako „serca Warszawy” oraz konieczność jego uporządkowania jako „punkt honoru stolicy”; takie stanowisko jest dziś nawet bardziej aktualne, bo w grudniu 1944 roku plac został pozbawiony głównego akcentu.

Stowarzyszenie podkreślało również wspólnotowy i kompleksowy charakter przedsięwzięcia. Próby odbudowy były realizowane ponad podziałami politycznymi, z poszanowaniem różnych poglądów i głosów wyrażanych w dyskusji. Wielokrotnie przypominaliśmy wnioski płynące z debaty „Wielki Pałac Saski zgody politycznej” zorganizowanej w maju 2007 roku przez redakcję „Gazety Stołecznej”, w podsumowaniu której pisano, że „są pewne decyzje, bardzo istotne i sensowne, wokół których powinna być zgoda”. Taka zgoda zawsze stanowiła fundament współpracy członków Stowarzyszenia, przedstawicieli różnych środowisk i osób o często rozbieżnych poglądach, którzy podejmowali wspólne działania na rzecz wznowienia odbudowy oraz upowszechniania niezwykle ciekawej historii Pałacu Saskiego i Pałacu Brühla. 

Pałac Saski w okresie II RP był siedzibą Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, w ramach którego już od października 1918 roku podejmowano działania zmierzające do odrodzenia Wojska Polskiego. Sąsiedni Pałac Brühla w okresie międzywojennym był z kolei siedzibą Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a gmach ten nierozerwalnie wiąże się z historią i tradycjami odrodzonej dyplomacji II RP. Niestety, w grudniu 1944 roku, w ramach niemieckiego planu unicestwienia Warszawy, Pałac Saski oraz Pałac Brühla zostały celowo i z pełną premedytacją wysadzone w powietrze. Niemieckim saperom „nie zadrżała ręka”, jak czasem próbuje się tłumaczyć przyczynę ocalenia środkowej części Grobu Nieznanego Żołnierza; potwierdza to roztrzaskana płyta nagrobna i fakt dwukrotnego wysadzania kolumnady Pałacu Saskiego.

Wielka historyczna rocznica stulecia odzyskania niepodległości przyniosła decyzje w sprawie odbudowy. Komitet Narodowych Obchodów 100. Rocznicy Odzyskania Niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej zadeklarował pełne poparcie dla inicjatywy, a 11 listopada 2018 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, p. Andrzej Duda zainaugurował na placu Piłsudskiego odbudowę Pałacu Saskiego, ogłaszając jednocześnie deklarację o jego restytucji jako „trwałego pomnika niepodległości, symbolu ciągłości państwowej oraz przywiązania obywateli do rodzimej kultury i dziedzictwa, które stanowią dobro wspólne całego Narodu”. Przedstawiciele Stowarzyszenia włączyli się w dalsze prace wielostronnego zespołu roboczego powołanego z inicjatywy Marszałka Senatu RP, p. Stanisława Karczewskiego oraz Prezydenta m.st. Warszawy, p. Rafała Trzaskowskiego. 

Warto podkreślić, że restytucja Pałacu Saskiego wpisuje się we współczesny międzynarodowy nurt podejmowania inicjatyw zmierzających do przywracania obiektów historycznych. Istotnym przykładem takich działań jest odbudowa dawnego Zamku Berlińskiego stanowiącego ośrodek sztuki, kultury i nauki, zainicjowana przez lokalną społeczność. Projekt odbudowy Zamku w samym centrum Berlina jest również przykładem na to, że funkcja obiektu powinna móc się zmieniać oraz jest w istocie kwestią wtórną i niedecydującą wobec samej idei rekonstrukcji obiektu historycznego, uzasadnionej potrzebami przywracania dziedzictwa i zaangażowaniem społeczności lokalnych.

Od wielu lat wskazujemy, że odbudowa gmachów może odtworzyć ważną przestrzeń publiczną, która – odpowiednio zaprojektowana – ma szansę stać się prawdziwym salonem i wizytówką miasta, przyjazną przestrzenią w „sercu Niepodległej” chętnie odwiedzaną przez spacerowiczów i turystów, zgodnie z pierwotną koncepcją zorganizowania reprezentacyjnych przestrzeni publicznych w centrum Warszawy oraz rewitalizacji Traktu Królewskiego. Ważną datą w procesie działań zmierzających do odbudowy był 21 czerwca 2006 roku, kiedy podpisano dwie umowy: umowę na odbudowę Pałacu Saskiego oraz umowę na rewitalizację Krakowskiego Przedmieścia. Obecny w trakcie uroczystości związanych z podpisaniem umów Prezydent RP, p. Lech Kaczyński przyznał wówczas, że decyzja o odbudowie Pałacu Saskiego oraz Pałacu Brühla była jedną z najważniejszych, którą podjął jako prezydent Warszawy, zaznaczając jednocześnie, że na finalizację sprawy trzeba było czekać zbyt długo: „I, można powiedzieć, mamy dwie nauczki. Nauczka numer jeden to jest to, że w Polsce proces inwestycyjny musi być skrócony, bo naprawdę od początku trwał energicznie i finalizuje się w postaci podpisania umowy dopiero dzisiaj, czyli już po latach. A nauczka numer dwa: że jak się ktoś przy czymś uprze mocno, a przy tym żeśmy się bardzo upierali, to jednak uda się to zrealizować nawet przy olbrzymich przeszkodach prawnych”.

Wyrażamy nadzieję, że po latach dyskusji i przypadkowych decyzji nadszedł czas na konkretne działania w duchu szerokiej współpracy i partycypacji społecznej. Rekonstrukcja zachodniej pierzei placu Piłsudskiego to nie tylko próba odzyskania utraconej ciągłości historycznej i tożsamości Warszawy. Odbudowane gmachy z całą pewnością będą świadectwem odzyskanego dziedzictwa kulturowego i budynkami o wyjątkowym znaczeniu dla tożsamości Warszawy i Polski. Mogą stać się również przykładem na to, że potrafimy współpracować w istotnych sprawach. 

Zachęcamy zatem do poparcia idei odbudowy Pałacu Saskiego i Pałacu Brühla. Wierzymy, że są takie sprawy, które potrafią łączyć.