Order Orła Białego

Order Orła Białego to najstarsze i najważniejsze odznaczenie państwowe. Nadawany jest za znamienite zasługi cywilne i wojskowe dla Rzeczypospolitej Polskiej. Wręcza go prezydent RP zazwyczaj podczas obchodów narodowych świąt, takich jak Konstytucji 3 Maja czy Niepodległości 11 listopada. Na straży honoru Orderu Orła Białego stoi kapituła. Jej członkowie są powoływani przez prezydenta RP na pięć lat spośród osób, które zostały odznaczone tym orderem. Zgodnie z ustawą o orderach i odznaczeniach prezydent RP, z tytułu wyboru na ten urząd, staje się Kawalerem Orderu Orła Białego, Wielkim Mistrzem Orderu i przewodniczy kapitule. A jakie były początki tego odznaczenia?

Pro Fide, Rege et Lege

Historia Orderu Orła Białego jest związana z postacią króla Augusta II z saskiej dynastii Wettinów. Do oficjalnego ustanowienia odznaczenia, które było nagrodą za wybitne zasługi dla tronu i państwa, doszło w listopadzie 1705 roku na zamku w Tykocinie. Dla króla posiadanie własnego orderu było sprawą prestiżową. Dzięki niemu mógł pozyskiwać zwolenników oraz sojuszników, zwłaszcza w okresie wojny północnej.

Nazwa orderu odwoływała się do początków państwa polskiego, do rycerstwa walczącego pod znakiem Orła Białego. Około 1713 roku nadano odznaczeniu ostateczny kształt. Rozpoczęto wówczas prace nad jego statutem. Order zyskał błękitną wstęgę, która była przewieszana przez lewe ramię do prawego boku wraz z przypiętym na niej krzyżem maltańskim z orłem wykonanym ze złota i srebra, pokrytym czerwoną i białą emalią i zdobionym drogimi kamieniami. Drugą część orderu stanowiła, noszona na lewej piersi, haftowana gwiazda, na której znajdował się napis: Pro Fide, Rege et Lege (za wiarę, króla i prawo). Na gwieździe, którą nosił sam król, słowo Rege zmieniono zaś na słowo Grege  (naród).

Order w Pałacu Saskim

Pierwsze święto Orderu Orła Białego odbyło się w Polsce 2 sierpnia 1715 roku na Marymoncie. W późniejszym czasie uroczystość połączono z obchodami imienin Augusta, które przypadały 3 sierpnia. Zarówno August II, jak i jego syn August III, świętowali w miejscu, gdzie aktualnie przebywał królewski dwór. Były to najczęściej rezydencje znajdujące się w Warszawie, Dreźnie, Pillnitz czy Großsedlitz. Za panowania Augusta II wydarzenie to nie miało rangi święta państwowego.

W 1729 roku obchody zorganizowano w Warszawie. Po nadaniu orderów 16 kawalerom król wydał uroczysty obiad w Wielkim Salonie w Ogrodzie Saskim, gdzie wraz z odznaczonymi zasiadł przy jednym stole. Drugi ze stołów przygotowano dla 24 znamienitych gości. Oprawę muzyczną wewnątrz zapewniała kapela polska, w ogrodzie natomiast przygrywały kapele dęte złożone z dudziarzy, janczarów, dragonów i grenadierów. U schyłku życia Augusta II w Pałacu Saskim powstała galeria kawalerów Orderu Orła Białego.

Szczególnie doniośle uroczystości święta Orderu Orła Białego obchodzono za Augusta III. W Warszawie odbyły się one aż jedenaście razy. Wszystkie miały podobny przebieg. Wpierw, o godzinie 7 rano, święto anonsowało 100, a czasem nawet 200 salw z armat znajdujących się na dziedzińcu przed Pałacem Saskim. Potem król przyjmował życzenia od dostojników państwa, a nowo mianowanym kawalerom wręczał Ordery Orła Białego. Następnym punktem programu była msza w pałacowej kaplicy oraz uroczysty obiad z toastami, podczas którego przygrywały rozmaite zespoły muzyczne. Po obiedzie w Ogrodzie Saskim rozgrywano turnieje strzeleckie, a ich zwycięzcy otrzymywali nagrody, często bardzo cenne. Wieczory organizowano w różny sposób, zazwyczaj w formie balu w Wielkim Salonie. Rozpoczynał go taniec polski, prawdopodobnie polonez, którym August III miał zwyczaj otwierać również inne dworskie bale. Czasem punktem kulminacyjnym wieczoru bywały także spektakle w Operalni lub fajerwerki nad Wisłą. W tym szczególnym dniu królewska rezydencja wraz z ogrodem była specjalnie dekorowana i iluminowana.

Obiekt marzeń

Wiadomość o polskim odznaczeniu szybko rozeszła się, nie tylko w kraju, ale i za granicą. Z upływem lat Order Orła Białego zaczął nabierać znaczenia i stał się obiektem marzeń dla szlachty i magnaterii. Niestety dostęp do niego był ograniczony. Pod koniec panowania Augusta III minister Henryk Brühl zaczął sprzedawać order możnym i wszystkim tym, którzy chcieli wejść w jego posiadanie. Z czasem popyt na niego zmalał i nie było chętnych do jego kupna. W ten sposób ranga odznaczenia znacznie spadła.

Za Ojczyznę i Naród

Na przestrzeni wieków Order Orła Białego zmieniał swój wygląd. Nigdy jednak nie zmieniła się jego wymowa. Dewiza Pro Fide, Rege et Lege, a od 1921 roku Za Ojczyznę i Naród, nie straciła znaczenia. Mimo burzliwej historii order ustanowiony w Tykocinie dotrwał do naszych czasów. Pozostał najważniejszym i najbardziej zaszczytnym cywilnym polskim odznaczeniem, które przyznawane jest najwybitniejszym Polakom oraz najwyższym rangą przedstawicielom państw obcych.

Autor: Joanna Borowska