Kontrast
Czcionka
historia

Canaletto - nadworny malarz polskich królów

Kto z nas nie zna widoków Warszawy i jej okolic autorstwa Bernardo Belotto? Obrazy znajdujące się w Zamku Królewskim w Warszawie są unikalnym dokumentem wyglądu i atmosfery osiemnastowiecznej Warszawy. Po II wojnie światowej to na ich podstawie odtworzono w stolicy wiele zniszczonych pałaców, kościołów i kamienic. Jak to się stało, że artysta urodzony w Wenecji w 1722 roku, trafił na dwór królewski Stanisława Augusta Poniatowskiego?

Malarz wedut

Belotto nazywany jest malarzem wedut, czyli krajobrazów o tematyce miejskiej. W XVIII wieku był to ceniony i popularny gatunek malarstwa, a Wenecja stanowiła jeden z głównych ośrodków jego rozwoju. Odwiedzający miasto chętnie nabywali obrazy z jego widokiem, jako pamiątkę z podróży. Belotto edukację malarską rozpoczął w pracowni swojego wuja Antonia Canale zwanego Canalettem, który był uznanym twórcą malarstwa wedutowego. To jego przydomka młody artysta zaczął używać jako własny. Do sporządzania rysunków z natury Belotto, tak jak wszyscy twórcy wedut, używał przyrządu optycznego zwanego camera obscura. To proste urządzenie, będące pierwowzorem aparatu fotograficznego, umożliwiało  zarejestrowanie perspektywy oraz rzeczywistego obrazu budynków w odpowiedniej proporcji. Malowanie i wykańczanie widoku odbywało się w pracowni. Początkowo Belotto wzorował się na pracach swojego mistrza. Szybko jednak wypracował sobie własny, oryginalny styl.

Widok na Drezno z prawego brzegu Łaby. Na pierwszym planie widoczne postacie zajęte rozmową, jedna z nich wskazuje ręką przed siebie, na rzece łodzie i tratwy oraz stojące na nich kolejne postacie. W tle widoczny most prowadzący do XVIII-wiecznych zabudowań miasta. Wokół jednego z obiektów rozstawione rusztowania.
Drezno widziane z prawego brzegu Łaby poniżej mostu Augusta, 1748 r. Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie, © Gemäldegalerie Alte Meister, Staatliche Kunstsammlungen Dresden. Fot. Elke Estel/Hans-Peter Klut

Na saskim dworze

W wieku 25 lat Canaletto przyjechał do Drezna na zaproszenie elektora saskiego i króla Polski Augusta III. Wkrótce uzyskał tytuł nadwornego malarza. W trakcie pobytu na saskim dworze powstały dwie wielkie serie widoków Drezna i pobliskiej Pirny. Jednym ze słynniejszych obrazów autorstwa Belotto jest „Drezno widziane z prawego brzegu Łaby poniżej mostu Augusta” z 1748 roku. Widać na nim prężnie rozwijające się miasto. Powstaje Kościół Dworski związany z dynastią Wettinów, w którym spocznie serce króla Augusta II zwanego Mocnym, jak również jego syn August III wraz z małżonką Marią Józefą i częścią swojej rodziny. Po bombardowaniu Drezna przez aliantów w lutym 1945 roku dzieło to wraz z innymi pracami malarza odegrało ważna rolę w powojennej odbudowie miasta.

Widok na Drezno z prawego brzegu Łaby. Na pierwszym planie ludzie zajęci rozmową, wieszaniem prania, pracami codziennymi. Widoczny most przez rzekę prowadzący do XVIII-wiecznych zabudowań miasta.
Drezno widziane z prawego brzegu Łaby poniżej mostu Augusta, Bernardo Bellotto zw. Canaletto, 1747 r. Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie, © Gemäldegalerie Alte Meister, Staatliche Kunstsammlungen Dresden. Fot. Elke Estel/Hans-Peter Klut

Nie tylko architektura

Na swoich widokach Canaletto często umieszczał pierwszy plan w cieniu, aby skierować uwagę patrzącego w głąb obrazu. Malując budynki wraz z otoczeniem, starał się uchwycić życie tętniącego miasta. Na płótnach artysty widzimy sceny rodzajowe, ukazujące ludzi pochodzących z różnych warstw społecznych. Niektórzy są ujęci portretowo. Na jednym z widoków Drezna artysta umieścił postać nadwornego błazna Józefa Fröhlicha, który ubrany jest w strój alpejski, ze spiczastym kapeluszem i szerokimi pantalonami. Józef bawił i zadziwiał swoimi sztuczkami zarówno króla Augusta II, jak i jego syna Augusta III. Często podróżował wraz dworem, przebywając to w Saksonii, to w Polsce. Przez wiele lat był jednym z mieszkańców Pałacu Saskiego.

Widok od strony Pragi na Wisłę i Warszawę. Na prawym brzegu rzeki widoczne zabudowania oraz ludzie zajęci rozmową, spacerujący oraz jeżdżący konno. Wisłą płyną łodzie, na środku widoczna również wyspa z zabudowaniami. W tle XVII-wieczne zabudowania Warszawy.
Widok Warszawy od strony Pragi, Bernardo Bellotto zw. Canaletto, 1770 r. Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum. Fot. Andrzej Ring, Lech Sandzewicz

Z Drezna do Warszawy

Kiedy w 1756 roku wybucha wojna siedmioletnia, król August III pozostaje wraz z dworem w Warszawie. Przebywający w Dreźnie Canaletto zostaje pozbawiony mecenasa. Przyjmuje zaproszenie na wiedeński dwór cesarzowej Marii Teresy. Po dwóch latach artysta jedzie do Monachium, gdzie pracuje dla elektora bawarskiego. W 1762 roku Belotto powraca do Drezna, gdzie zastaje zniszczone miasto i swój dom. Rok później umiera August III. Pozostający bez pracy malarz, poszukuje możnego mecenasa. Zabiega o stanowisko na petersburskim dworze. W tym celu w 1767 roku wraz z rodziną udaje się w podróż do Warszawy. Tu spodziewa się uzyskać za pośrednictwem malarza Marcella Baciarellego, którego poznał na drezdeńskim dworze, listy polecające od Stanisława Augusta do carycy Katarzyny II. Zamiast listów Canaletto otrzymuje od króla korzystną propozycję pracy, w związku z czym jego plany ulegają zmianie. Warszawa, która miała być przystankiem w podróży do Petersburga, staje się miejscem, w którym malarz spędza resztę swojego życia.

Obraz olejny przedstawiający plac Żelaznej Bramy w Warszawie. Na pierwszym planie konne powozy, spacerujący oraz rozmawiający ludzie oraz rozwieszający pranie. Na drugim planie XVIII-wieczne zabudowania miejskie oraz Żelazna Brama.
Plac Żelaznej Bramy, Bernardo Bellotto zw. Canaletto, 1779 r. Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum, fot. Andrzej Ring, Lech Sandzewicz

Plac Żelaznej Bramy

Głównym warszawskim dziełem Belotta jest cykl 26 widoków miasta i okolic powstałych w latach 1770-1780. Były one przeznaczone do Zamku Królewskiego, do specjalnie przygotowanej sali Prospektowej, której nazwę zmieniono później na salę Canaletta. Obecnie w Zamku możemy podziwiać 22 weduty z zachowanych 24. Jedną z nich jest „Plac Żelaznej Bramy", namalowany w 1779 roku. Artysta pokazał w swoim dziele fragment Osi Saskiej. Na środku tego barokowego założenia znajdowała się ozdobna Żelazna Brama, którą postawiono w 1735 roku. Za nią widoczna jest zieleń Ogrodu Saskiego, nad którą góruje Wielki Salon – budynek wzniesiony na kształt łuku triumfalnego. To w nim urządzano huczne przyjęcia i bale. Jeśli dobrze się przyjrzeć, to w prześwitach budowli można zobaczyć fragment fasady Pałacu Saskiego. Po lewej stronie natomiast wyłania się monumentalna bryła Pałacu Brühla.

Autor: Joanna Borowska

Aktualności

Warszawski Pałac Brühla w okresie międzywojennym

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, w oficynach Pałacu Brühla, który pełnił funkcję siedziby Centralnego Urzędu Telegraficznego, wydzielono pomieszczenia dla Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Wreszcie w końcu lat 20. całe założenie rezydencjonalne zostało przejęte przez placówkę dyplomatyczną. Ciekawe wyjaśnienia powyższej decyzji pojawiają się w relacjach z epoki – w tym we wspomnieniach ministerialnych urzędników. Przy wyborze […]
Rysunek Pałacu Sanguszków (Pałacu Bruhla)

Pałac Ossolińskiego–Brühla do 1918 roku

Trzysta lat z dziejów warszawskiej rezydencji Warszawska rezydencja przy ulicy Wierzbowej, powszechnie nazywana Pałacem Brühla lub Sandomierskim, należała do najciekawszych przykładów architektury nowożytnej w Polsce. Dziś obiekt nie istnieje, lecz znacząca liczba materiałów archiwalnych (źródeł rękopiśmiennych, rysunków architektonicznych, dzieł sztuki czy przedwojennych fotografii) pozwala na prześledzenie jego skomplikowanej historii. Pałac wielokrotnie przebudowywano, lecz wszystkie fazy […]

„W Saskim Ogrodzie koło fontanny...”

Jest to Saski Ogród. Nazwany tak dlatego, że kazał go zasiać niejaki król August Sas. Jak wiadomo, był on facetem tronkowem i jak sobie podchromolił, czyli znajdował się «na gazomierzu», siadał sobie w Saskiem Ogrodzie pod fontanną z dubeltówką w ręku. Magistrackie ciecie napędzali od bramy na Królewskiej różną zwierzynę, którą w klatkach z lasu […]

Tajemnice piwnic Pałacu Saskiego

Kiedy w listopadzie 1918 roku Polska odzyskała niepodległość, budynek Pałacu Saskiego zajął Sztab Generalny Wojska Polskiego, który pod koniec 1928 roku zmienił swoją nazwę na Sztab Główny Wojska Polskiego. W trakcie przeprowadzonych badań archeologicznych w 2006 roku dokonano wielu ciekawych odkryć, takich jak nieznany wcześniej, tajemniczy tunel. Pałac do remontu Po przejęciu opuszczonego przez Niemców […]
Obraz olejny przedstawiający plac Żelaznej Bramy w Warszawie. Na pierwszym planie konne powozy, spacerujący oraz rozmawiający ludzie oraz rozwieszający pranie. Na drugim planie XVIII-wieczne zabudowania miejskie oraz Żelazna Brama.

Canaletto - nadworny malarz polskich królów

Kto z nas nie zna widoków Warszawy i jej okolic autorstwa Bernardo Belotto? Obrazy znajdujące się w Zamku Królewskim w Warszawie są unikalnym dokumentem wyglądu i atmosfery osiemnastowiecznej Warszawy. Po II wojnie światowej to na ich podstawie odtworzono w stolicy wiele zniszczonych pałaców, kościołów i kamienic. Jak to się stało, że artysta urodzony w Wenecji […]

Bez sapera ani rusz

Na przestrzeni wieków wojny w różny sposób odcisnęły piętno na obszarze dzisiejszego placu Piłsudskiego. Największego spustoszenia dokonali tu Szwedzi na początku drugiej połowy XVII wieku i Niemcy w grudniu 1944 roku. Kule muszkietowe Najstarszymi militariami znalezionymi podczas wykopalisk Pałacu Saskiego w 2006 roku są kule muszkietowe. Odkryto je w fosie stanowiącej część fortyfikacji powstałych w […]
Wieczorne ujęcie ozdobionej światełkami choinki na placu Piłsudskiego w Warszawie. W tle podświetlone: kolumnada Pałacu Saskiego i pomnik księcia Józefa Poniatowskiego.

Choinka i noworoczne salwy armatnie przed Pałacem Saskim

Wraz z początkiem grudnia nadchodzi gorączkowy czas przygotowań do świąt Bożego Narodzenia. Długo wyczekiwany koniec roku to chwila odpoczynku w rodzinnym gronie i tradycje, które pielęgnujemy z pokolenia na pokolenie. Przeczytajcie o tym, co ze świątecznych i noworocznych zwyczajów warszawskich i polskich jest modą stosunkowo nową, a co wielowiekową tradycją. Świąteczne drzewko Zwyczaj dekorowania bożonarodzeniowego […]

Po co komu wykopaliska?

Przeprowadzone w 2006 roku badania archeologiczno-architektoniczne przy placu Piłsudskiego miały poprzedzać planowaną odbudowę Pałacu Saskiego. Zarządził je Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, ponieważ teren ten znajdował się pod ochroną konserwatorską. Dwa lata później, ze względu na poszerzenie zakresu inwestycji, prace kontynuowano. W rezultacie oprócz Pałacu Saskiego przebadano fragment posesji Pałacu Brühlowskiego, a także obszar, który zajmowały […]

Order Orła Białego

Order Orła Białego to najstarsze i najważniejsze odznaczenie państwowe. Nadawany jest za znamienite zasługi cywilne i wojskowe dla Rzeczypospolitej Polskiej. Wręcza go prezydent RP zazwyczaj podczas obchodów narodowych świąt, takich jak Konstytucji 3 Maja czy Niepodległości 11 listopada. Na straży honoru Orderu Orła Białego stoi kapituła. Jej członkowie są powoływani przez prezydenta RP na pięć […]