XII 2022: rok działalności Pałac Saski sp. z o.o.
27 grudnia 1944 r. wycofujący się z Warszawy Niemcy, w ramach akcji wyburzania miasta, rozpoczęli wysadzanie Pałacu Saskiego w powietrze. Dwa dni później dzieło zniszczenia ukończyli, a stołeczny plac Piłsudskiego został ostatecznie pozbawiony historycznej zabudowy. Po dziesięcioleciach podejmowanych inicjatyw restytucji Pałacu Saskiego, dopiero na przełomie listopada i grudnia 2021 r. zostały one zwieńczone powołaniem spółki celowej, która zajmuje się odbudową całego kompleksu Pałaców Saskiego i Brühla oraz trzech kamienic przy ul. Królewskiej 6, 8 i 10/12.
Pierwszy etap prac w terenie zakończony
Odkopane relikty piwnic Pałacu Saskiego są namacalnym efektem prowadzonych w pierwszym roku funkcjonowania spółki Pałac Saski sp. z o.o. prac przygotowawczych do odbudowy zachodniej pierzei pl. Piłsudskiego. W sierpniu br. część terenu inwestycji odbudowy – na skraju placu i Ogrodu Saskiego, po obu stronach Grobu Nieznanego Żołnierza – została otoczona ogrodzeniem, co pozwoliło na rozpoczęcie pierwszych prac ziemnych w tym miejscu. Pod ścisłym nadzorem archeologicznym odsłonięto zachowane mury pałacowych piwnic, które przez ponad dekadę zakryte były warstwami piasku kwarcowego. Miał on za zadanie ochronić zabytkowe mury będące już raz przedmiotem badań archeologicznych, przeprowadzonych w ramach poprzednich przygotowań do odbudowy Pałacu Saskiego w latach 2006 – 2008.
„Okruchy przeszłości”
Żmudna praca specjalistów zajmujących się na co dzień analizą materiału wykopaliskowego zaowocowała wówczas wydzieleniem przeszło 40 tysięcy artefaktów. Wśród nich znalazły się między innymi fragmenty miśnieńskiej porcelany, przedmioty użytku codziennego, takie jak grzebień, czy sztućce, ale także nieznanego pochodzenia srebrno-złoty pierścionek przyozdobiony czterema diamentami. Mnogość owych obiektów demonstruje umieszczona na ogrodzeniu terenu inwestycji wystawa „Okruchy Przeszłości”, która zawiera również archiwalne fotografie przestawiające wygląd zespołu pałaców i kamienic oraz ich najbliższego otoczenia. Owe „okruchy” podziwiać można zarówno w formie wysokiej jakości zdjęć, jak i obiektów drukowanych w technologii 3D.
Kolejnych odkryć należy spodziewać się już niebawem, kiedy rozpoczną się prace archeologiczne na terenie dawnej siedziby Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Pałacu Brühla. Tam w trakcie badań w 2006 r. odsłonięto jedynie fragment fundamentów pałacowej oficyny, zatem na terenie korpusu głównego budynku prace prowadzone będą po raz pierwszy. Plan prac jest już opracowany, oczekiwane jest obecnie pozwolenie na wygrodzenie ich obszaru.
Kto odbuduje Pałac Saski?
W myśl ustawy z 11 sierpnia 2021 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ul. Królewskiej nad prawidłowością całego procesu czuwa Rada Odbudowy. Została ona powołana 9 września br. i jeszcze tego samego dnia odbyła pierwsze posiedzenie. Jest to organ doradczy, którego jednym z zadań będzie opiniowanie projektu budowlanego odbudowy pod kątem odtworzenia historycznego układu urbanistycznego i architektonicznego. Ostateczny projekt zostanie wyłoniony w zaplanowanym na 2023 r. konkursie architektonicznym – jego operatorem jest Stowarzyszenie Architektów Polskich SARP. W ramach podpisanej 29 listopada br. umowy, renomowane Stowarzyszenie, istniejące od 1926 r., jest odpowiedzialne m.in. za przygotowanie regulaminu i harmonogramu konkursu oraz powołanie Sądu Konkursowego, który oceni wszystkie zgłoszone projekty i wybierze zwycięską pracownię.
Dekoracje rzeźbiarskie Pałacu Saskiego i Pałacu Brühla
Oprócz przygotowania samego projektu budowlanego istotnym zagadnieniem jest również wygląd pałacowych elewacji, w szczególności Pałacu Brühla. Przed zniszczeniem były one bowiem bogato zdobione rzeźbami i płaskorzeźbami, których zachowane fragmenty znajdują się dziś w zbiorach Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk. 9 listopada br. Muzeum podpisało list intencyjny o współpracy, w ramach której podejmowane będą wspólne działania na rzecz promocji i ochrony dziedzictwa oraz zabytków, a przede wszystkim prowadzone będą badania zachowanych elementów dekoracji rzeźbiarskiej.
Celem dochowania najwyższej dbałości o wierną rekonstrukcję kamiennej dekoracji pałacowych fasad, poza Muzeum Ziemi, Spółka podjęła też współpracę z aż siedmioma krajowymi uczelniami artystycznymi. Jeszcze w czerwcu br. list intencyjny o współpracy podpisała Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, dzięki uprzejmości której 8 grudnia br. w Pałacu Czapskich – głównej siedzibie warszawskiej ASP - odbyło się uroczyste spotkanie rektorów pozostałych szkół wyższych oraz przedstawicieli Spółki. Podczas tego wydarzenia wolę współpracy zadeklarowały również: ASP w Krakowie, ASP w Katowicach, ASP w Łodzi, ASP we Wrocławiu oraz Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu. Tydzień później do tego grona dołączyła Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku, która w swym dorobku może poszczycić się udziałem w powojennej odbudowie dzisiejszej stolicy województwa pomorskiego.
Zieleń w rękach arborystów i dendrologów
Kolejnym zagadnieniem wymagającym szczególnej troski przy realizacji inwestycji odbudowy jest gospodarka zielenią. Zniszczenie kompleksu Pałaców i kamienic skutkowało poszerzeniem powierzchni sąsiedniego Ogrodu Saskiego – część drzew wrasta obecnie w pozostałości zabytkowych murów. W czerwcu br. podjęta została współpraca ze Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, renomowaną państwową uczelnią, której temat zieleni naturalnie nie jest obcy. W krótkim czasie uformował się zespół ekspertów, który opracował wnikliwą analizę zastanych na terenie inwestycji oraz w jego sąsiedztwie drzew i krzewów. Okazało się, że w przypadku większości z nich nie będzie konieczności wycinki, wystarczy bowiem przeprowadzić skomplikowaną, lecz nie niemożliwą, operację przesadzeń i przesunięć drzew i krzewów. Proces ten poprzedzi trwający kilkanaście miesięcy okres szkółkowania roślin polegający m.in. na kształtowaniu ich koron oraz stymulowaniu rozwoju systemu korzennego.
Gospodarka zielenią swym zakresem obejmuje jednak nie tylko drzewa i krzewy znajdujące się bezpośrednio na obszarze inwestycji. Restytucja historycznych obiektów zachodniej pierzei pl. Piłsudskiego jest szansą na przywrócenie świetności Ogrodu Saskiego. Także i w tym kierunku zostały podjęte już pierwsze kroki, za które uznać należy opracowanie koncepcji „Zielonej Osi Saskiej”. Jednym z jej założeń jest przywrócenie parkowi dawnego wizerunku zielonego salonu Warszawy, w czym pomóc miałoby m.in. zastąpienie istniejących dziś bitumicznych nawierzchni alejek materiałem bardziej przyjaznym środowisku i przepuszczającym wodę.
Temat zieleni budzi zainteresowanie wielu osób, dlatego 15 grudnia br. w Muzeum Etnograficznym odbyło się spotkanie otwarte „Odbudowa Pałacu Saskiego a gospodarka zielenią”. Wydarzenie było okazją do zapoznania się z planami Spółki dotyczącymi ochrony drzew i krzewów na terenie inwestycji, które w formie multimedialnej prezentacji przedstawiła dr hab. Ewa Zaraś-Januszkiewicz, adiunkt Katedry Ochrony Środowiska i Dendrologii SGGW w Warszawie. Prelegentka na co dzień koordynuje prace zespołu ekspertów ds. zieleni na terenie inwestycji oraz innych organizacji, które zadeklarowały współpracę przy odbudowie. Wśród nich znalazły się: Polskie Towarzystwo Chirurgów Drzew, Agencja Promocji Zieleni oraz Międzynarodowe Towarzystwo Uprawy i Ochrony Drzew.
Popularyzacja wiedzy o dziejach Pałacu Saskiego
Przygotowanie i realizacja inwestycji odbudowy to jednak nie tylko kwestie stricte budowlane czy dotyczące zielonej infrastruktury. Spółka prowadzi również szeroko zakrojoną działalność edukacyjno-informacyjną, której celem jest popularyzacja historycznej wiedzy o zabytkowych Pałacach Saskim i Brühla oraz kamienicach przy ul. Królewskiej.
„Przywracamy Serce Niepodległej” to tytuł plenerowej wystawy, która odwiedziła już Kraków, Poznań oraz Łódź. Mieszkańcy tych miast, każdorazowo przy okazji otwarcia wystawy, mogli wziąć udział w dyskusjach na temat restytucji stołecznego kompleksu pałaców i kamienic. Na każde z tych spotkań zaproszeni byli naukowcy, historycy sztuki, kulturoznawcy i profesorzy nauk humanistycznych, których specjalistyczne opinie były silnym głosem w dyskusji. Wystawa ukazuje bogatą historię pl. Piłsudskiego, ze szczególnym naciskiem na dzieje otaczających go gmachów, i przypomina o działających tu w okresie dwudziestolecia międzywojennego strategicznych instytucjach państwowych, takich jak Ministerstwo Spraw Zagranicznych czy Sztab Generalny Wojska Polskiego (w 1928 r. przemianowany na Sztab Główny WP).
Warszawa jak za dawnych lat
Klimat czasów dwudziestolecia międzywojennego powracał na warszawskie ulice w ciągu ostatniego roku kilkakrotnie. Najpierw muzyka tego okresu wybrzmiała w ostatnią sobotę sierpnia podczas koncertu „W Saskim Ogrodzie koło fontanny”, którego uczestnicy tańczyli w rytm dawnych przebojów w wykonaniu Jana Młynarskiego i jego Warszawskiego Combo Tanecznego oraz Warszawskiej Orkiestry Sentymentalnej. 24 września br. atmosferę międzywojennej Warszawy ponownie można było poczuć podczas Święta Ogrodu Saskiego, w ramach którego odbyły się przejazdy zabytkowych aut, pokazy i nauka jazdy na bicyklach oraz pokazy mody retro, a oprawę muzyczną zapewniły Ferajna z Hoovera, Olek Orkiestra i zespół AllDęte.
Innym z przykładów tegorocznej działalności edukacyjnej Spółki był udział w przygotowaniu Festiwalu Niepodległa na Krakowskim Przedmieściu. Dziesiątki tysięcy uczestników tego pełnego muzyki i tańca wydarzenia świętowały odzyskaną przez Polskę w 1918 roku niepodległość. Zabawy nie zabrakło również na dziedzińcu warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie zorganizowano strefę dla dzieci – miały one okazję wziąć udział m.in. w warsztatach muzycznych, gliniarskich czy też czerpania papieru i pisania gęsim piórem. W ramach programu „Pałac Saski dzieciom” przed najmłodszymi postawiono także bardzo poważne zadanie: odbudować Pałac Saski z klocków COBI.
Rozdawany podczas Festiwalu „Kuryer Niepodległości” – stylistycznie nawiązujący do dawnych czasów – zawierał specjalny 4-stronicowy dodatek na temat historii Pałacu Saskiego. W gazecie znalazła się również informacja na temat zlokalizowanego przed budynkiem Dowództwa Garnizonu Warszawy, czyli kilka kroków od Krakowskiego Przedmieścia, fotoplastikonu. To popularne w drugiej połowie XIX wieku urządzenie posiada na swych drewnianych ścianach wizjery do podglądania ukrytych w środku historycznych fotografii Pałacu Saskiego i jego najbliższego otoczenia.
Odkryj Pałac Saski
O niezwykłej historii Pałacu Saskiego staramy się mówić także w nowoczesnej formie. We współpracy z Polskim Radiem przygotowana została niezwykle obszerna multimedialna strona narracyjna odkryjpalacsaski.pl. Jej wirtualne rozdziały podzielono chronologicznie, zatem opowieść rozpoczyna się od protoplasty Pałacu Saskiego, czyli pałacu Jana Andrzeja Morsztyna z początku drugiej połowy XVII wieku, a kończy w czasie II wojny światowej, wraz z kresem istnienia historycznego budynku. Popularnonaukowe opisy miejsc, wydarzeń i postaci pozwalają w przystępny sposób zapoznać się z historią Pałacu i najbliższego otoczenia, a także jego mieszkańców i postaci z nim związanych. Strona jest narzędziem interaktywnym, w trakcie jej eksplorowania można bowiem zagrać chopinowskiego poloneza oraz podjąć próbę złamania szyfrów metodą Jana Kowalewskiego z czasów wojny polsko-bolszewickiej.
Kolejne działania
W pierwszym kwartale 2023 r. planowane jest przygotowanie kolejnego fragmentu obszaru inwestycji celem rozpoczęcia prac archeologicznych pod oficynami Pałacu Brühla od strony ulicy Wierzbowej. Przyszły rok przyniesie także ogłoszenie konkursu architektonicznego, w ramach którego wyłoniony zostanie zwycięski projekt na odbudowę Pałaców Saskiego i Brühla oraz kamienic przy ul. Królewskiej. O szczegółach będziemy informować na bieżąco.
Dowiedz się więcej:
