Kontrast
Czcionka
aktualności

X 2022: Pierwsze podsumowanie działalności Pałac Saski sp. z o.o.

Projekt restytucji zachodniej pierzei placu Piłsudskiego wdrażany jest w oparciu o ustawę z dnia 11 sierpnia 2021 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie. Owe kamienice to trzy budynki położone niegdyś przy ulicy Królewskiej 6 (tzw. kamienica Malhome’a), Królewskiej 8 oraz Królewskiej 10/12 (tzw. kamienica Lesslów lub Strasburgera). Każdy z tych obiektów odtworzony zostanie według zewnętrznego kształtu architektonicznego, jaki posiadał w przeddzień wybuchu II wojny światowej, tj. 31 sierpnia 1939 r. Celem realizacji inwestycji Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotr Gliński – w imieniu Skarbu Państwa – zawiązał 30 listopada 2021 r. spółkę celową Pałac Saski sp. z o.o., a następnego dnia powołał jej Radę Nadzorczą oraz Zarząd.

Funkcje Pałacu Saskiego i Pałacu Brühla

Plac Piłsudskiego w swoim obecnym kształcie pełni funkcję reprezentacyjną między innymi za sprawą usytuowanego przy nim Grobu Nieznanego Żołnierza oraz dzięki organizowanym tu uroczystościom państwowym. Okres II Rzeczypospolitej wydaje się świadczyć o tej randze co najmniej równie wyraźnie, ponieważ w istniejącym wówczas Pałacu Saskim swoją siedzibę miał Sztab Generalny, a od 1928 roku Sztab Główny Wojska Polskiego. W Pałacu Brühla znajdowało się wtedy Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

Fasada Ministerstwa Spraw Zagranicznych, marzec 1936. Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny - Archiwum Ilustracji, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Zgodnie z założeniami wspomnianej wyżej ustawy odbudowane obiekty ponownie zyskają funkcje publiczne – zostaną przeznaczone między innymi na potrzeby Kancelarii Senatu RP oraz Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego. Zyskają też bezpośrednio mieszkańcy Warszawy, jak i odwiedzający miasto: minister kultury i dziedzictwa narodowego wyznaczy instytucje, które w Pałacu Saskim wspólnie stworzą nowe kulturalno-historyczne centrum stolicy. Otwarta będzie ogólnodostępna przestrzeń koncentrująca różne formy sztuki i opowieści o historii, stanowiąca miejsce spotkań i dialogu. Do wypracowania koncepcji jej zagospodarowania oraz stworzenia wytycznych do programu Funkcjonalno-Użytkowego został powołany Zespół Użytkowników, w którego skład weszli przedstawiciele instytucji kultury oraz instytucji państwowych.

Dotychczasowa działalność spółki celowej Pałac Saski

W ciągu pierwszego roku funkcjonowania spółki podjęto działania przygotowawcze – w pierwszych miesiącach powstał szczegółowy harmonogram inwestycji. Dokument pozwolił na terminowe pozyskanie kolejnych decyzji administracyjnych oraz zawarcie porozumień i umów dzierżawy z zarządcami poszczególnych nieruchomości, na terenie których prowadzone będą prace – w tym z Ministerstwem Obrony Narodowej, Zarządem Zieleni m.st Warszawy oraz Zarządem Terenów Publicznych m.st. Warszawy. 18 sierpnia 2022 roku działania te zaowocowały rozpoczęciem prac w terenie. W ciągu kilku dni wokół obszaru inwestycji rozstawione zostało ogrodzenie, za którym obecnie, pod nadzorem archeologicznym, odkrywane są kolejne relikty piwnic Pałacu Saskiego. Warto wspomnieć, że samo ogrodzenie stało się przestrzenią wystawienniczą: 2 września pojawiły się na nim wielkoformatowe wydruki zdjęć pokazujących skalę zniszczeń wojennych w ramach wystawy #BezPrzedawNIEnia, stanowiącej część obchodów 83. rocznicy wybuchu II wojny światowej. Z kolei w październiku odbędzie się uroczyste otwarcie wystawy fotograficznej prezentującej artefakty odnalezione podczas prac wykopaliskowych prowadzonych w latach 2006-2008. Docelowo ogrodzenie pełnić będzie rolę miejskiej galerii sztuki, zapewniając przestrzeń również dla innych wystaw, organizowanych na przykład przez Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie.

Inaczej niż w przypadku Pałacu Saskiego wygląda sytuacja prac archeologicznych w obszarach, na których stały Pałac Brühla oraz kamienice przy ul. Królewskiej – tutaj badania będą odbywały się po raz pierwszy. Programy prac związanych z odsłonięciem piwnic wymienionych budynków zostały już opracowane, natomiast należy spodziewać się, że ich zabezpieczenie zajmie więcej czasu ze względu na potrzebę przebadania, zabezpieczenia oraz  zinwentaryzowania znalezionych artefaktów. Równolegle zlecono analizę konserwatorską stanu zachowania odnalezionych fragmentów kamiennych dekoracji pochodzących z Pałacu Brühla oraz przystąpiono do badań petrograficznych.

Na potrzeby prowadzonych prac archeologicznych wykonane zostało tymczasowe przyłącze do sieci elektroenergetycznej. Na wypadek powstawania zastoisk wody opadowej i roztopowej w wykopie archeologicznym, zabezpieczono instalację do doraźnego odprowadzania wody do kanalizacji miejskiej. W celu obsługi komunikacyjnej terenu prowadzonych prac, przygotowano projekty czasowej organizacji ruchu i po ich zatwierdzeniu wdrożono nową organizację ruchu na ulicach Królewskiej i Wierzbowej.

Mapka pokazująca obiekty i ulice okalające plac Piłsudskiego. Zaznaczony jest także dawny Pałac Saski, którego teren jest współcześnie przestrzenią inwestycji w odbudowę.
Czasowa organizacja ruchu na ul. Wierzbowej i ul. Królewskiej. Mat. własne

Badania na terenie inwestycji

Jeszcze wczesną wiosną w Ogrodzie Saskim prowadzone były inwentaryzacje dendrologiczne, ornitologiczne i chiropterologiczne. Badania miały na celu opracowanie szczegółowej analizy stanu zdrowotnego drzew i krzewów oraz ustalenie populacji ich mieszkańców – ptaków, nietoperzy i wiewiórek. Dodatkowo opracowano szczegółową ekspertyzę arborystyczną na potrzeby prac związanych z gospodarką zadrzewieniami i pozostałą roślinnością.

Dzięki współpracy z Uniwersytetem Warszawskim, na całym terenie przyszłej inwestycji udało się przeprowadzić szereg nieinwazyjnych badań geofizycznych. Dzięki nim określono, co tak naprawdę znajduje się pod ziemią – jak sieci przebiegają pod terenem inwestycji, jakie obiekty historyczne mogą zostać znalezione oraz jak duże jest ryzyko natrafienia podczas prac archeologicznych i budowlanych na niewybuchy z czasów wojny. W ramach analizy terenu opracowane zostało także Studium Geologiczno-Inżynierskie, którego celem jest wstępne określenie budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych podłoża oraz warunków geologiczno-inżynierskich.

W trosce o wierność rekonstrukcji odbudowywanych gmachów we wrześniu przeprowadzono badania petrograficzne, m. in. baz kolumn nad Grobem Nieznanego Żołnierza – pobrane fragmenty wraz z próbkami pozyskanymi z czynnych współcześnie kamieniołomów posłużą analizie porównawczej. Na jej podstawie wybrany zostanie piaskowiec najbliższy temu, którego pierwotnie użyto do dekoracji elewacji Pałacu Saskiego.

Wyciągnięta ręka na tle płyt placu. Na dłoni rozłożony jest plastikowy woreczek, na środku którego jest owalna próbka kamienia.
Próbka kamienia przeznaczona do badania petrograficznego. Fot. M. Skwara

W celu monitorowania ewentualnego wpływu prowadzonych prac archeologicznych na ocalały fragment kolumnady z Grobem Nieznanego Żołnierza opracowano ekspertyzę stanu technicznego oraz założono monitoring geodezyjny pozwalający na identyfikację potencjalnych przemieszczeń i zarysowań pomnika.

Zewnętrzne wsparcie dla projektu odbudowy zachodniej pierzei pl. Piłsudskiego

Chcąc dochować wszelkiej dbałości o szczegóły związane z realizacją inwestycji spółka podejmuje szerszą współpracę z uczelniami oraz innymi instytucjami. Zarząd spółki podpisał już cztery listy intencyjne: ze wspomnianą wcześniej ASP w Warszawie, Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego, Politechniką Warszawską oraz Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu. Uczelnie zadeklarowały wsparcie merytoryczne podczas realizacji odbudowy zachodniej pierzei Placu Piłsudskiego, w tym wspólne prowadzenie badań naukowych, czy też organizację wydarzeń artystycznych i naukowych. W najbliższym czasie planowane jest podpisanie listów intencyjnych z kolejnymi placówkami szkolnictwa wyższego.

Działania edukacyjne

Odbudowa nieistniejących od przeszło 70 lat budynków niesie za sobą również potrzebę odtworzenia świadomości historycznej z nimi związanej. Spółka podejmuje szereg działań edukacyjnych związanych z przypomnieniem historii odbudowywanych gmachów, a także ich mieszkańców, głównie za pomocą artykułów oraz ciekawostek historycznych publikowanych w mediach społecznościowych i na stronie internetowej. Jednocześnie organizowane są również inne wydarzenia i działania promocyjne, wśród których wymienić należy: odwiedzającą kolejne miasta wystawę „Przywracamy Serce Niepodległej”, ofertę spacerów z przewodnikiem wokół Osi Saskiej, udostępnienie odwiedzającym pl. Piłsudskiego fotoplastikonu z archiwalnymi zdjęciami Osi Saskiej, zaprojektowaną dla najmłodszych i ich opiekunów interaktywną NIEMAPĘ Ogrodu Saskiego, koncert z muzyką okresu dwudziestolecia międzywojennego „W Saskim Ogrodzie koło fontanny”, a także Święto Ogrodu Saskiego – plenerowe wydarzenie, podczas którego uczestnicy mogli poczuć atmosferę lat międzywojnia.

Wachlarz utworzony z czterech podłużnych, składanych map o nazwie Ogród Saski. W tle okazała fontanna w Ogrodzie Saskim.
NIEMAPA na tle fontanny w Ogrodzie Saskim. Fot. T. Tołłoczko

Dalsze kroki

Do 6 października 2022 roku piwnice Pałacu Saskiego zostały odsłonięte w około 60% - przy zachowaniu takiego tempa prac jeszcze w tym roku wpisane do rejestru zabytków ocalałe fragmenty budynku zostaną zadaszone. Konstrukcje chroniące zabytki przed negatywnym wpływem warunków atmosferycznych zbudowane zostaną z uwzględnieniem pozyskanych już zaleceń Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Pierwsze odsłonięte ponownie, ceglane fundamenty składające się kiedyś na Pałac Saski. W tle, powyżej Grobu Nieznanego Żołnierza, góruje kwadratowa bryła Teatru Wielkiego.
Odsłonięte pozostałości piwnic Pałacu Saskiego, 2022. Fot. T. Tołłoczko

W oparciu o opracowany program badań archeologicznych podziemnych pozostałości Pałacu Brühla spółka planuje ogrodzić teren, na którym budynek się znajdował i zapewnić jego ochronę, podobnie jak miało to miejsce w przypadku odsłonięcia ruin Pałacu Saskiego. Działania te pozwolą na rozpoczęcie prac związanych z odkryciem reliktów piwnic dawnego budynku Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a w kolejnym etapie prac archeologicznych.

Mając na uwadze jak największą dbałość o szczegóły, zlecono opracowanie analizy historyczno-urbanistycznej, która będzie dołączona w ramach dokumentacji referencyjnej do konkursu architektonicznego. Wykonane zostały również prace geodezyjne, których efektem są m.in. mapa do celów projektowych oraz mapy z projektami podziałów nieruchomości.

Spółka prowadzi szeroko zakrojoną kwerendę archiwalną szeregu instytucji polskich i zagranicznych, wskutek czego udało się zdobyć już przeszło 4000 kopii materiałów źródłowych. Pozyskane materiały pozwolą zwycięzcom przyszłorocznego konkursu architektonicznego na opracowanie projektu, na podstawie którego możliwe będzie jak najwierniejsze odtworzenie historycznych obiektów zachodniej pierzei pl. Piłsudskiego.  Planowana jest również kwerenda wśród osób prywatnych, które w swoich domowych zbiorach mogą posiadać historyczną dokumentację - w szczególności fotografie – związaną z niezachowanymi budynkami Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienicami przy ul. Królewskiej, o czym informować będziemy już wkrótce.

aktualności

Fotoplastikon z historią Pałacu Saskiego znów na Pradze

Choć zakończył się już drugi sezon ścieżki edukacyjnej wokół piwnic Pałaców Saskiego, a w tym roku również i Brühla, wciąż pozostaje wiele innych możliwości poznania historii obu gmachów. Na przykład, osoby mieszkające na prawym brzegu Wisły może zainteresować fotoplastikon. Drewniane urządzenie rodem z początków fotografii, które w swoim wnętrzu skrywa archiwalne fotografie Warszawy, czeka na wszystkich na […]
Usytuowany po lewej stronie i trzymany w dłoniach skaner 3D rzuca czerwono-pomarańczowe światło na ciemny stół i leżący na nim kamienny fragment elewacji Pałacu Saskiego. W tle w rozmyciu szara szafa z małą metalową klamką, wokół białe ściany.

Skanowanie 3D elementów elewacji Pałaców Saskiego i Brühla

Trójwymiarowe skanowanie zachowanych elementów dawnych elewacji Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla, a także Pawilonu Becka to przykład wykorzystania najnowszych technologii  przy odbudowie zachodniej pierzei pl. Piłsudskiego w Warszawie. Proces ten pozwala precyzyjnie dookreślić geometrię elementów elewacji odtwarzanych historycznych budynków, co ma niebagatelne znaczenie dla prac architektoniczno-projektowych. W efekcie skanowanie pozwoli jak najwierniej odtworzyć zewnętrzy kształt kompleksu […]

Zwiedzanie terenu odbudowy Pałaców Saskiego i Brühla przedłużone

Ścieżka edukacyjna „Wokół piwnic Pałaców Saskiego i Brühla” cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem, dlatego przedłużamy możliwość jej odwiedzenia o kolejny miesiąc. Wszystkich, którzy chcą zobaczyć historyczne mury międzywojennych siedzib Sztabu Generalnego WP oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych i poznać ponad 300-letnią historię tego miejsca, zapraszamy do zapisów na bezpłatne zwiedzanie z przewodnikiem do 27 października 2024 r. […]

Pałac Saski po sąsiedzku – sezon 2024

Za nami cykl spotkań sąsiedzkich w ramach warszawskich wydarzeń dzielnicowych. W tym roku podczas sezonu letniego i na początku jesieni „Pałac Saski po sąsiedzku” odwiedził dziewięć stołecznych dzielnic podczas czternastu różnorodnych, całodziennych wydarzeń w plenerze. Projekt przybliża historię zachodniej pierzei pl. Piłsudskiego i jej zielonego sąsiada, czyli Ogrodu Saskiego, oferując atrakcje zarówno dla dzieci, jak […]

Międzynarodowa nagroda architektoniczna dla koncepcji odbudowy Pałacu Saskiego

Koncepcja odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ul. Królewskiej w Warszawie otrzymała nagrodę w ramach International Architecture Awards 2024. Praca autorstwa WXCA Group sp. z o.o. – jedna z ponad 850 biorących udział w konkursie – została wyróżniona w kategorii „restoration/renovation”. Koncepcja odbudowy Pałacu Saskiego nagrodzona International Architecture Awards to konkurs organizowany od […]

Nowa Oś Saska: bezpłatne spacery miejskie

Choć tegoroczne wakacje oficjalnie dobiegły końca, cykl spacerów z przewodnikami szlakiem „nowej Osi Saskiej” to doskonała okazja do ich przedłużenia i wypróbowania nowej turystycznej trasy. Najbliższe oprowadzanie po wybranych zakątkach Warszawy odbędzie się 8 września 2024 r., kolejne zaś w pierwsze dwie niedziele października. Do udziału zapraszają przewodnik Łukasz Ostoja-Kasprzycki (PoWarszawsku), Centrum Praskie Koneser oraz […]

Pałac Saski po sąsiedzku ponownie w warszawskich dzielnicach

Niecodzienna podróż po przedwojennym placu Piłsudskiego dzięki okularom VR czy warsztaty dla dzieci nawiązujące do historii Pałacu Saskiego to cieszące się powodzeniem atrakcje, które powrócą jesienią. Już od 7 września 2024 r. zapraszamy do odwiedzenia „Pałacu Saskiego po sąsiedzku” podczas licznych warszawskich wydarzeń na zakończenie lata. Pałac Saski po sąsiedzku, czyli gdzie? Historyczny zespół Pałacu […]
Grafika z tekstem: "10 września 2024 r., godz. 12.00 Pałac na Wyspie, Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie. Łazienki Królewskie i inne ogrody historyczne w obliczu zmian klimatycznych. Szanse i wyzwania. Debata Ekspercka". Beżowe tło, na dole fioletowe korony drzew, w prawym górnym rogu logotypy: Łazienki Królewskie i Pałac Saski.

Ogrody historyczne w dobie zmiany klimatu - debata w Muzeum Łazienki Królewskie

„Łazienki Królewskie i inne ogrody historyczne w obliczu zmian klimatycznych. Szanse i wyzwania” to tytuł debaty, która odbędzie się 10 września 2024 r. o godz. 12 w Pałacu na Wyspie. Eksperci architektury krajobrazu, ogrodnictwa oraz zarządzania zielonym dziedzictwem kulturowym podejmą dyskusję na temat związanych ze zmianą klimatu zagrożeń dla kształtu historycznych ogrodów i parków, a […]

Pałac Saski na wystawie „Plany na Przyszłość 2024”

ZODIAK Warszawski Pawilon Architektury gości w swoich przestrzeniach już dwudziestą siódmą edycję wystawy „Plany na Przyszłość 2024”. Pośród najnowszych projektów architektonicznych i urbanistycznych dla Warszawy i sąsiadujących gmin zaprezentowana została również wizja odbudowy zachodniej pierzei pl. Piłsudskiego autorstwa biura WXCA Group sp. z o.o. Odwiedzający wystawę mogą zobaczyć m.in. okazałą makietę przedstawiającą koncepcję odbudowy Pałaców […]
Widok z ukosa na wystawę zdjęciową na metalowym ogrodzeniu. W tle od lewej panorama Warszawy, po prawej drzewa Ogrodu Saskiego. Niebo częściowo zachmurzone.

Warszawa kiedyś i dziś. Nowa wystawa na pl. Piłsudskiego

Ogrodzenie terenu odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ul. Królewskiej w Warszawie ponownie zmieniło swoje oblicze. Na odwiedzających pl. Piłsudskiego czeka wystawa fotograficzna „Warszawa kiedyś i dziś. 80. rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego”. 1 sierpnia, jak co roku, odbędzie się tu również koncert „Warszawiacy śpiewają (nie)zakazane piosenki”, który zacznie się o godz. 20:30. Spacerując […]