11 sierpnia w Krakowie, na Dziedzińcu Bastionu pod Kopcem Kościuszki, miała miejsce inauguracja wystawy „Przywracamy Serce Niepodległej”. Wydarzenie było świetną okazją do pogłębienia wiedzy o losach Pałacu Saskiego i Pałacu Brühla w oparciu o wątki poruszone przez znawców historii i architektury.

W towarzyszącej wernisażowi dyskusji na temat dziejów tych dwóch budowli, będących świadkami jednych z najważniejszych zdarzeń w historii Rzeczpospolitej, udział wzięli:

- prof. dr hab. Janusz Józef Odziemkowski – historyk, profesor nauk humanistycznych, wykładowca Akademii Sztuki Wojennej i UKSW w Warszawie, specjalizuje się w historii powszechnej oraz historii Polski XIX i XX wieku, historii politycznej, tematyce społeczeństwa polskiego XIX stulecia, a także historii wojskowości i konfliktów zbrojnych,

- dr hab. Tadeusz Bernatowicz – profesor Uniwersytetu Łódzkiego, historyk sztuki, wykładowca akademicki, członek Polskiego Komitetu Narodowego ICOMOS, w swoich badaniach skupia się między innymi na zagadnieniach związanych z mecenatem magnackim XVI-XVIII wieku, architekturą Warszawy i Saksonii, czy też sztuką nowożytną na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego,

- dr hab. Mieczysław Rokosz – historyk, pracownik naukowy Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezes Komitetu Kopca Kościuszki, specjalista w dziedzinie geografii historycznej, działa na rzecz ochrony zabytków i przyrody.

Panel dyskusyjny poprowadził dr hab. Bartosz Korzeniewski, profesor UAM filozof i kulturoznawca zajmujący się między innymi zagadnieniem pamięci zbiorowej czy polityką historyczną Polski i Niemiec. Wydarzenie zorganizowano we współpracy z Ośrodkiem Badań nad Pamięcią Zbiorową i Studiów Muzealnych oraz Komitetem Kopca Kościuszki.

Architektura Pałacu Saskiego

Podczas dyskusji prof. Tadeusz Bernatowicz przedstawił architektoniczną historię Pałacu Saskiego, którego początki sięgają II połowy XVII wieku, gdy swoją rezydencję na tym terenie wzniósł Jan Andrzej Morsztyn. Od tego czasu budynek wielokrotnie zmieniał swoje funkcje oraz wygląd, aż w XVIII wieku stał się symbolem dziedzictwa architektonicznego i kulturalnego epoki saskiej. Profesor wskazał również przyczyny największej jego metamorfozy, czyli przebudowy barokowej rezydencji na klasycystyczny pałac z charakterystyczną kolumnadą, którą pamiętamy z przedwojennych fotografii. Potrzeba przekształcenia architektonicznego i urbanistycznego tej części Warszawy wynikała bowiem z jednej strony z konieczności połączenia ciągu komunikacyjnego między placem Saskim a Ogrodem Saskim, a z drugiej nadania odpowiedniej, monumentalnej oprawy już wówczas chyba najważniejszemu w mieście placowi.

Tajne biura

Dzieje Pałacu w okresie dwudziestolecia międzywojennego przybliżył uczestnikom wernisażu prof. Janusz Odziemkowski, który przypomniał, że budynek przejęto z rąk niemieckiego wojska już w pierwszych dniach listopada 1918 roku. Szybko podjęto decyzję, że swoją siedzibę będzie w nim miał Sztab Generalny Wojska Polskiego, a z czasem umiejscowiono tu też biura Oddziału II, czyli polskiego wywiadu. To właśnie w Pałacu Saskim pracowano nad bolszewickimi szyfrogramami, co miało nieoceniony wpływ na przebieg wojny polsko-bolszewickiej, a szczególnie Bitwy Warszawskiej. Tutaj też Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski po raz pierwszy złamali szyfr niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma.

Miejsce pamięci

Na aspekt obecności Pałacu Saskiego w pamięci zbiorowej polskiego społeczeństwa zwrócił uwagę prof. Bartosz Korzeniewski, który przypomniał o jego zasłużonych mieszkańcach – marszałku Józefie Piłsudskim oraz Fryderyku Chopinie. Prof. Mieczysław Rokosz skupił z kolei uwagę słuchaczy na Grobie Nieznanego Żołnierza – miejscu czci wszystkich bezimiennych żołnierzy poległych w imię ojczyzny. Zburzenie otaczającego go Pałacu uznał za przejaw barbarzyństwa w niszczeniu zabytków Warszawy i spuścizny dziejowej Polski. W opinii profesora odbudowa zachodniej pierzei Placu Piłsudskiego stanowić będzie domknięcie procesu odbudowy Warszawy.

Wystawę w Krakowie można było zobaczyć do 20 września, później odwiedziła ona także Poznań (wystawa na przed Urzędem Wojewódzkim w dniach 13.10-14.11.2022, dyskusja w Muzeum Sztuk Użytkowych w Zamku Królewskim 13.10.2022) i Łódź (Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego, 15.11-16.12.2022). Kolejnym odsłonom również towarzyszyć będą eksperckie debaty, szczegóły wkrótce.