Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego – nowa książka o historii symbolu

Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego to jeden z najbardziej rozpoznawalnych monumentów w przestrzeni współczesnej Warszawy. Mniej znane są jednak jego zawiłe losy, które odzwierciedlają burzliwą historię Polski ostatnich stuleci. Nowa publikacja naukowa pt. „Golec rzymski w koszuli. Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego w Warszawie” kreśli fascynujący portret arcydzieła Bertela Thorvaldsena, jednocześnie odkrywając nieznane karty jego historii. Ponad dwieście archiwalnych ilustracji uzupełnia tę opowieść, podkreślając m.in. symboliczną wagę obecności pomnika w okresie międzywojennym przed Pałacem Saskim.

Premiera w rocznicę odsłonięcia pomnika

Wybór 3 maja 2024 r. jako daty premiery publikacji, której współwydawcami są Muzeum Łazienki Królewskie i spółka Pałac Saski, nie jest przypadkowy. To właśnie tego dnia 1923 roku uroczyście odsłonięto pomnik przed Pałacem Saskim. Posadowiony w tym miejscu książę Józef Poniatowski jako bohater narodowy mógł tym samym symbolicznie stanąć na czele Sztabu Głównego Wojska Polskiego niepodległej już ojczyzny. By jednak pomnik mógł się tam znaleźć, musiał najpierw przebyć daleką drogę z długim postojem przy pałacu Paskiewiczów w Homlu. Jego powojenne losy, czyli proces odtworzenia zniszczonej rzeźby przez rząd duński i miasto Kopenhagę, a następnie wybór miejsca w Warszawie, także obfitowały w wiele nieoczywistych epizodów.

Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego na kartach historii

Publikacja „Golec rzymski w koszuli. Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego w Warszawie” powstała pod redakcją Anety Czarneckiej, Małgorzaty Marii Grąbczewskiej i Mariusza Kolmasiaka. Do autorów poszczególnych rozdziałów problemowych należą polscy i zagraniczni naukowcy i specjaliści. Stefano Grandesso analizuje symbolikę i klasyczne nawiązania, które chciał zastosować Thorvaldsen. Jednocześnie rzuca światło na negocjacje artysty z polskim komitetem budowy. Następnie Laila Skjøthaug opisuje sam proces twórczy rzeźbiarza oraz kulisy odtworzenia monumentu po wojnie, czerpiąc z archiwaliów znajdujących się w Muzeum Thorvaldsena w Kopenhadze.

W kolejnych rozdziałach Mariusz Kolmasiak przybliża dramatyczne losy posągu w latach 1834-1921, czyli widmo zniszczenia rzeźby oraz jej wywózkę do Modlina, a następnie Homla. Autor opisuje również wieloletnie próby odzyskania pomnika zwieńczone jego uroczystym odsłonięciem w obecności najwyższych władz Polski, francuskiego dowódcy Ferdinanda Focha oraz tysięcy widzów szczelnie wypełniających plac przed Pałacem Saskim. Z kolei Maria Wardzyńska skupia się na symbolicznym wymiarze obecności monumentu na pl. Piłsudskiego, gdzie stał się swoistym świadkiem odrodzenia kraju. Jak wspomniał wówczas Adam Czartoryski: „[Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego] stanął znowu w Warszawie jako widoczny znak ostatecznego wyzwolenia z kajdan wiekowej niewoli”. Autorka następnie przybliża późniejsze, wojenne losy rzeźby i jej zniszczenie. W następnym rozdziale Alicja Gzowska opisuje powojenne dzieje pomnika, czyli jego odtworzenie, krótki pobyt w ogrodach Łazienek Królewskich, aż po przenosiny na jego obecne miejsce przed Pałacem Prezydenckim. Publikację zamykają rozważania Małgorzaty Marii Grąbczewskiej na temat zagadnienia fotografowania pomników.

Nowe ilustracje rzucają światło na historię pomnika

Na szczególną uwagę zasługują liczne ilustracje wydawnictwa pochodzące z archiwów polskich i zagranicznych. Wiele z ponad dwustu materiałów graficznych było dotąd nieobecnych w literaturze przedmiotu. Oprócz rycin, fotografii oraz prywatnej korespondencji, na kartach publikacji można także zobaczyć m.in. wycinki prasowe czy nawet rysunki satyryczne potwierdzające popularność i wagę pomnika w sferze publicznej. Część materiałów przedstawia zaś kulisy znaczących wydarzeń lub zaplecze techniczne powstawania i trudów przenosin rzeźby. Książka uzupełniona jest również o kalendarium, które w jasny sposób przedstawia kolejne etapy historii pomnika, oraz o bibliografię podmiotu.