Jak będzie wyglądał Pałac Saski? Koncepcje konkursowe
Znamy już zwycięzcę międzynarodowego konkursu na opracowanie koncepcji architektonicznej wraz z zagospodarowaniem terenu dla inwestycji polegającej na odbudowie Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ul. Królewskiej w Warszawie. Przyjrzyjmy się bliżej koncepcji zwycięzcy – pracowni WXCA Group sp. z o.o. - pokazującej, jak będzie wyglądał Pałac Saski, ale i wszystkim pracom zgłoszonym do II etapu konkursu. Dla przypomnienia, wyniki ogłoszono 12 października 2023 r. w siedzibie Stowarzyszenia Architektów Polskich (SARP).
Ogólne wymagania konkursu na odbudowę Pałacu Saskiego
Zewnętrzny kształt architektoniczny odbudowywanej zachodniej pierzei pl. Piłsudskiego określa ustawa z dn. 11 sierpnia 2021 r. – ma być zgodny z wyglądem pałaców i kamienic z dn. 31 sierpnia 1939 r., czyli z przedednia wybuchu II wojny światowej. Dokument wskazuje również na nienaruszalność układu urbanistycznego pl. Piłsudskiego wraz ze znajdującymi się na nim m.in. Grobem Nieznanego Żołnierza i pomnikiem Józefa Piłsudskiego. Bardziej szczegółowe wymagania doprecyzowano natomiast w regulaminie konkursu. Wśród nich znalazło się czytelne wyodrębnienie Grobu od odbudowywanej części czy zachowanie i wyeksponowanie reliktów piwnic Pałacu Saskiego, które widnieją w rejestrze zabytków. Ponadto nie dopuszcza się wprowadzania na elewacje i dachy budynków widocznych elementów instalacyjnych i urządzeń. W regulaminie przewidziano również możliwość zaprojektowania nadbudowy kamienicy przy ul. Królewskiej 8, co wynika z zatwierdzonego w 1931 r. „ogólnego planu zabudowania m.st. W-wy”.
Zwycięska koncepcja odbudowy Pałacu Saskiego
Pierwszą nagrodę w ogłoszonym 27 marca 2023 r. konkursie architektoniczno-urbanistycznym otrzymała pracownia WXCA Group sp. z o.o. Projektanci swą koncepcję oparli na założeniu, że „odbudowa nigdy nie jest jedynie odtworzeniem murów i estetyki z przeszłości. Stanowi raczej proces przywracania lub kształtowania na nowo tożsamości miasta przy jednoczesnym zaznaczeniu wagi i wpływów współczesności. (…) Odbudowa to rekonstrukcja i jednocześnie dopisywanie kolejnych rozdziałów do historii miejsca”. Architekci postawili zatem na jak najwierniejsze odtworzenie zewnętrznych elewacji budynków, wprowadzając jednocześnie pewne nowe elementy, jak np. nadbudowa kamienicy przy ul. Królewskiej 8 w formie oplecionej roślinami ażurowej pergoli.
Jak projektanci poradzili sobie z jednym z konkursowych wyzwań dotyczącym zachowania odrębności Grobu Nieznanego Żołnierza? Została ona podkreślona poprzez wyraźną, nieregularną linię styku, symbolizującą powojenną wyrwę oraz różnicę w odcieniach materiałów zastosowanych w odbudowanej kolumnadzie.
Jak czytamy w opisie zwycięskiej pracy konkursowej: „Centralną częścią założenia urbanistycznego jest Grób Nieznanego Żołnierza – przestrzeń zadumy i refleksji, której powinna towarzyszyć doniosła oprawa. Dlatego też parter sąsiadujących z nią skrzydeł pałacu stanowi przestrzeń ekspozycji historycznych piwnic”. W Pałacu Brühla autorzy pracy przyjęli zaś szereg odniesień do aranżacji wnętrz zaprojektowanych przez arch. Bohdana Pniewskiego i zrealizowanych przed wojną.
Projektanci w sposób bardzo klarowny rozmieścili poszczególne funkcje, tworząc spójny układ funkcjonalno-przestrzenny oraz prostą i czytelną komunikację, a przede wszystkim proponując rozwiązania adekwatne do rangi i lokalizacji obiektów. Na podkreślenie zasługuje propozycja maksymalnego „otwarcia” wewnętrznych przestrzeni, czyniąc je dostępnymi dla wszystkich.
Kolumnada z białego betonu i szkła
Zdobywca drugiego miejsca w konkursie - konsorcjum projektowe FS&P Arcus sp. z o.o. & K. Ingarden, J. Ewý Architekci sp. z o.o. & Asman Pieniężny Architekci sp. z o.o. - zaproponował, aby kolumnada Pałacu Saskiego pozostała nieodbudowana w swej środkowej części. Zabieg ten architekci uzasadniają w ten sposób: „[p]o analizach projektowych, uwzględniających wytyczne konkursowe i realność realizacyjną zdecydowano, że centralna cześć kolumnady nad Grobem Nieznanego Żołnierza zostanie wirtualnym śladem, tworząc wyrwę w tkance kolumnady, przypominającą o historii tego miejsca”. Pozostałe części kolumnady miałyby z kolei zostać odtworzone przy zastosowaniu białego betonu i szkła, które jeszcze wyraźniej podkreślałyby odrębność pomnika.
W koncepcji tej przedstawiono również rozwiązania dotyczące wpisanych do rejestru zabytków, zachowanych reliktów piwnic Pałacu Saskiego. Część z nich zostałaby wyeksponowana, a tam, gdzie to możliwe, zaproponowano zaaranżowanie ścieżek dla zwiedzających.
Pałac Saski z drewna
Czas przyjrzeć się koncepcji przedstawionej przez biuro LAN & P2PA sp. z o.o., które w konkursie zajęło trzecie miejsce. Projektanci tego biura duży nacisk położyli na kwestie związane ze zmianami klimatycznymi oraz zrównoważonym rozwojem, co wyrazili w swoim projekcie proponując użycie drewna jako głównego materiału budowlanego.
Interesującym rozwiązaniem jest również zaproponowane w projekcie wyodrębnienie Grobu Nieznanego Żołnierza. Jego obecny kształt miałby się wyróżniać na tle pałacowej kolumnady wykonanej m.in. z metalowej siatki.
Nadwieszona kolumnada
Myślą przewodnią koncepcji przedstawionej przez biuro Piotr Płaskowicki Architekt, która w konkursie otrzymała wyróżnienie, jest „kreowanie reprezentacyjnych obiektów według materiałów historycznych oraz przestrzeni publicznej wokół nich, podkreślenie historii miejsca i jego znaczenia dla państwowości polskiej z ciągłą świadomością obecności Grobu Nieznanego Żołnierza i powagi strefy wokół tej budowli”. Klasycystyczna kolumnada w tym projekcie byłaby nadwieszona nad pomnikiem pamięci o poległych w obronie ojczyzny – „część istniejąca i odbudowywana kolumnady zostanie rozdzielona szczeliną, która będzie podkreślać odrębność obu części i intrygować obserwatora skłaniając go do zadawania pytań o historię tego miejsca”.
Autorzy pracy jako swoje motto przywołali wypowiedź prof. Stanisława Lorentza: „Budujemy i zbieramy, burzą nam i rabują, odbudowujemy i znowu zbieramy, znów nam burzą i kradną, i naszym obowiązkiem narodowym jest zawsze znowu odbudowywać i gromadzić bo inaczej przestaniemy istnieć”.
Przestrzeń nad Grobem Nieznanego Żołnierza
Wyróżnienie sąd konkursowy przyznał również pracowni projektowej AMC – Andrzej M. Chołdzyński sp. z o.o. – sp. komandytowej, która w swej koncepcji zaproponowała niepełną odbudowę kolumnady Pałacu Saskiego. Jej centralny fragment miałby pozostać bowiem nieodtworzony, aby zachować nienaruszalną formę, jaką Grób Nieznanego Żołnierza przyjął tuż po wojnie. Kolumnada miałaby zatem formę flankującą monument.
Architekci przewidzieli udostępnienie reliktów piwnic Pałacu Saskiego zwiedzającym – zarówno poprzez aranżację w ich przestrzeni wystaw, jak i zastosowanie przeszkleń w miejscu pałacowych posadzek, a nawet na zewnątrz - przed Grobem Nieznanego Żołnierza. Wnikliwie analizując wymagania konkursowe duży nacisk położyli także na „wierność oryginałowi w odbudowaniu barokowego Pałacu Brühla”, czego dopełnia odtworzenie wnętrza westybulu i głównej klatki schodowej dawnej siedziby Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Dowiedz się więcej:
