Kontrast
Czcionka
aktualności

Choinka i noworoczne salwy armatnie przed Pałacem Saskim

Wraz z początkiem grudnia nadchodzi gorączkowy czas przygotowań do świąt Bożego Narodzenia. Długo wyczekiwany koniec roku to chwila odpoczynku w rodzinnym gronie i tradycje, które pielęgnujemy z pokolenia na pokolenie. Przeczytajcie o tym, co ze świątecznych i noworocznych zwyczajów warszawskich i polskich jest modą stosunkowo nową, a co wielowiekową tradycją.

Świąteczne drzewko

Zwyczaj dekorowania bożonarodzeniowego drzewka pojawił się w protestanckich Niemczech już w XVI wieku. Nieco później ustrojone świerki lub jodły zaczęły rozpowszechniać się w katolickiej części Europy. Do Polski choinki przywędrowały na przełomie XVIII i XIX wieku. Jednym z miejsc, gdzie w XIX-wiecznej Warszawie można było je kupić, był targ za Żelazną Bramą. Tu nabywano również i inne towary potrzebne na święta, takie jak drób, ryby, warzywa czy nabiał. W dwudziestoleciu międzywojennym sprzedaż choinek urządzano na placu Piłsudskiego. Jego przestrzeń umożliwiała organizację czasowych ekspozycji, toteż każdego roku w okresie świątecznym górowała nad nim wysoka choinka ustrojona w ozdoby i światła.

Na pierwszym planie kobiety i dzieci. Odbywa się sprzedaż świątecznych choinek, chleba i ryb. W tle za kilkoma choinkami tłum ludzi, dalej ogrodzenie i drzewa, po prawej stronie piętrowy budynek.
Sprzedaż choinek za Żelazną Bramą w Warszawie, przed świętami Bożego Narodzenia. Według rysunku Henryka Pillatiego, Tygodnik Ilustrowany, 1871. Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa

Boże Narodzenie

Święta Bożego Narodzenia, podobnie jak i dziś, obchodzono niezwykle uroczyście i rodzinnie – był to czas wzajemnych odwiedzin, uczt i zabaw. Poprzedzający święta wieczór spędzano przy tradycyjnej kolacji wigilijnej. Z zachowanych źródeł dowiadujemy się, że 25 grudnia 1730 roku, a więc za panowania króla Augusta II, w Pałacu Saskim odbył się królewski asambl połączony z balem. Natomiast w 1748 roku August III wraz z małżonką Marią Józefą uczestniczyli w śpiewanej pasterce w pałacowej kaplicy. Tego dnia modlono się także na uroczystej mszy w kolegiacie św. Jana, w której udział wziął cały dwór. Wieczorny asambl i towarzyszący mu koncert tym razem odbyły się u ministra Brühla.

Gloria in excelsis Deo

Do tradycji należało oglądanie wystawianych w kościołach od Bożego Narodzenia do Matki Boskiej Gromnicznej jasełek. Były to dzisiejsze szopki bożonarodzeniowe składające się z nieruchomych figurek przedstawiających stajenkę betlejemską i narodziny Jezusa. O jasełkach urządzanych około połowy XVIII wieku możemy przeczytać w „Opisie obyczajów za panowania Augusta III” J. Kitowicza: Które kiedy nastały do Polski, nie wiem, jak jednak pamięcią zasięgam, we wszystkich kościołach były używane; obchodzono je tak jak groby wielkopiątkowe, lubo mało co ludzie stateczni, tylko najwięcej matki, mamki i piastunki z dziećmi, studenci z dyrektorami i młodzież doroślejsza obojej płci, pospólstwo zaś drobne niemal wszystko. Z czasem w kościołach zaczęły pojawiać się szopki ruchome, które cieszyły się jeszcze większym zainteresowaniem. Dziś pozostałością po jasełkach jest zwyczaj wystawiania w okresie Bożego Narodzenia żłóbka z figurkami Jezusa, Marii, Józefa, trzech króli, pasterzy i zwierząt.

Jasełka na placu Piłsudskiego. Po lewej stronie duża gwiazda, obok wysoka choinka zdobiona lampkami i świecącą gwiazdą, dalej grupa przebranych aktorów. Przed sceną, na dole pokazana od dołu publiczność. Po prawej stronie budynek z ustawionym na dachu neonowym napisem "Pewność".
Jasełka na placu Marszałka Józefa Piłsudskiego, 1937. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Jasełka przedstawiano również w formie teatralnej z udziałem zarówno aktorów, jak i amatorów - często dzieci. W styczniu 1937 roku takie świąteczne przedstawienie wystawiono na placu Piłsudskiego, gdzie oglądała je licznie zgromadzona publiczność.

Przywitanie Nowego Roku

W Polsce huczne obchody wigilii Nowego Roku pojawiły się dopiero na przełomie XIX i XX wieku. Wcześniej w sylwestra wypatrywano różnych znaków wskazujących, jaki będzie nadchodzący rok. W dzień Nowego Roku urządzano przyjęcia i składano sobie życzenia. W 1730 roku w noc sylwestrową, w Pałacu Saskim odbył się bal maskowy dla osób z towarzystwa. Natomiast osobna zabawa, „apartamenta i muzyka” zorganizowane zostały dla ludzi „wszelkiej kondycji”, czyli osób pochodzących z różnych warstw społecznych. O północy Nowy Rok powitano salwami armatnimi oraz muzyką w wykonaniu królewskich kapel. Trochę inaczej wigilię Nowego Roku spędzali August III i jego małżonka, uczestnicząc w nieszporach w kościele Jezuitów pw. Matki Bożej Łaskawej, przy ulicy Świętojańskiej. Śpiewano wówczas „Te Deum” z okazji szczęśliwie zakończonego roku. Nowy Rok witano o 7 rano salwami ze 100 armat ustawianych przed Pałacem Saskim, a także dźwiękami trąbek i kotłów. Wieczorem u królowej odbywał się zazwyczaj apartament, później goście przenosili się do Henryka Brühla, który – podobnie jak podczas świąt - organizował asambl i koncert.

Bale sylwestrowe i noworoczne stały się popularne w okresie międzywojennym. Sylwestra spędzano także w kasynach oficerskich. Jedno z nich znajdowało się w Pałacu Saskim. Panie miały możliwość pokazania się w pięknych kreacjach, oficerowie występowali w strojach galowych, cywile we frakach. Około północy zbierały się rodziny kadry, gdzie po przemówieniu i toaście dowódcy oraz wzniesieniu okrzyku na cześć Rzeczypospolitej, prezydenta lub marszałka składano sobie życzenia. Zabawę rozpoczynano od tradycyjnego poloneza i kończono nad ranem mazurem.

Zimowe zabawy w Ogrodzie Saskim

Zimą, pomimo śniegu i mrozu, Ogród Saski cieszył się wielkim powodzeniem. Z wzniesienia, na którym stoi wodozbiór projektu Henryka Marconiego, dzieci zjeżdżały na sankach. Dużą popularnością cieszyła się zamarznięta sadzawka, która zamieniała się w wesołe, roztańczone lodowisko. Warszawiacy chętnie spędzali wolny czas jeżdżąc na łyżwach. Można było je nabyć w składzie towarów żelaznych Krzysztof Brun i Syn mieszczącym się przy placu Teatralnym. Ze ślizgawki korzystały zarówno dzieci, jak i dorośli. Było to miejsce szalonej zabawy odbywającej się często przy akompaniamencie muzyki.

Dorośli i dzieci na łyżwach oraz sankach na zamarzniętej sadzawce w Ogrodzie Saskim. W tle tłum ludzi i budynek Wodozbioru na wzniesieniu.
Ślizgawka w Ogrodzie Saskim, 1927. Narodowe Archiwum Cyfrowe

W „Warszawie zapamiętanej” J. Galewskiego i L. Grzeniewskiego możemy przeczytać wspomnienia z końca XIX wieku: Orkiestra wojskowa grała, aż drzewa się trzęsły, lód mało nie pękał od tłumów, które w takt muzyki wyczyniały różne holendry, zakrętasy, wyścigi. Wokoło moc widzów przyglądała się i słuchała muzyki. Muzyka towarzyszyła uczestnikom ślizgawki także w okresie międzywojennym. Wówczas swoje pierwsze kroki na łyżwach w Ogrodzie Saskim stawiał późniejszy aktor Andrzej Łapicki. Po latach wspominał, że z głośników rozbrzmiewały piosenki Mieczysława Fogga.

Autor: Joanna Borowska

aktualności

Broszura edukacyjna „Pałac Saski. Niezwykłe miejsce w niezwykłym mieście”

Do mazowieckich szkół dotarły już egzemplarze broszury edukacyjnej „Pałac Saski. Niezwykłe miejsce w niezwykłym mieście”. Przygotowany przez Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne materiał w przystępny i zwięzły sposób opisuje historię pałaców Saskiego i Brühla na tle historii Warszawy i kraju. Broszurę uzupełniają scenariusze lekcyjne, z których mogą skorzystać nauczyciele szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Kolorowa publikacja zawiera […]
Na metalowym ogrodzenia dwie plansze z nadrukowanymi wizualizacjami: po lewej okrągła sala z fotelami wokół, po prawej widok z lotu ptaka na odbudowany zespół Pałaców Saskiego i Brühla oraz kamienic przy ul. Królewskiej w Warszawie. W tle za ogrodzeniem liściaste drzewa Ogrodu Saskiego w barwie żółtej i zielono-żółtej.

Wystawa: koncepcje odbudowy Pałacu Saskiego

Zakończony 12 października 2023 r. międzynarodowy konkurs architektoniczno-urbanistyczny zaowocował powstaniem pięciu koncepcji odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ul. Królewskiej w Warszawie. Wszystkie prace laureatów – w tym zwycięską autorstwa WXCA Group sp. z o.o. – prezentujemy na wystawie w przestrzeni pl. Piłsudskiego. Wystawa prac konkursowych Wszystkich, którzy zastanawiają się, jak będzie wyglądał […]

Rusza Fototeka Pałacu Saskiego

Za nami szeroka analiza materiałów dotyczących Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ul. Królewskiej w archiwach krajowych i zagranicznych. Wierzymy jednak, że kluczowe fotografie Pałacu Saskiego i jego okolic sprzed 1945 roku znajdują się w domowych zbiorach. Jeśli masz prywatne zdjęcia serca Warszawy, podziel się nimi i odbuduj z nami trzysta lat polskiej historii. […]

Pierwszy sezon ścieżki „Wokół piwnic Pałacu Saskiego” za nami

Wraz z pogarszającą się aurą i coraz krótszym dniem, zakończyła się w tym roku możliwość zwiedzania odsłoniętych fundamentów pierzei zachodniej pl. Piłsudskiego. W ciągu kilku miesięcy 2023 r. ścieżka edukacyjna „Wokół piwnic Pałacu Saskiego” przyciągnęła przeszło siedem tysięcy osób zainteresowanych historią tego miejsca i ciekawych rozwoju inwestycji odbudowy pałaców Saskiego i Brühla oraz kamienic przy ul. […]

Konferencja „Między ortodoksją a kreacją” w SARP

Nadchodzi piętnasta edycja konferencji „Między ortodoksją a kreacją” – cyklicznego wydarzenia dla specjalistów zajmujących się konserwacją i architekturą. Miejscem tegorocznej edycji, która odbędzie się w dniach 22 i 23 listopada 2023 roku, będzie pawilon Stowarzyszenia Architektów Polskich SARP przy ul. Foksal w Warszawie. Pojawi się również możliwość śledzenia konferencji online na stronie SARP. Częścią programu tego […]

Festiwal Niepodległa na Krakowskim Przedmieściu

11 listopada, czyli podczas Narodowego Święta Niepodległości, już po raz szósty odbył się Festiwal Niepodległa na Krakowskim Przedmieściu. W programie radosnego świętowania tej symbolicznej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości pojawiły się także akcenty związane z Pałacem Saskim, takie jak spacery historyczne, pokazy wirtualnej rzeczywistości oraz warsztaty dla dzieci, przygotowane m.in. w ramach współpracy z Akademią […]
Wizualizacja, widok z lotu ptaka na odbudowany Pałac Saski na tle placu Piłsudskiego w Warszawie. Na pierwszym planie drzewa Ogrodu Saskiego w jesiennej szacie, w tle widoczne również zabudowania miasta.

Jak będzie wyglądał Pałac Saski? Koncepcje konkursowe

Znamy już zwycięzcę międzynarodowego konkursu na opracowanie koncepcji architektonicznej wraz z zagospodarowaniem terenu dla inwestycji polegającej na odbudowie Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ul. Królewskiej w Warszawie. Przyjrzyjmy się bliżej koncepcji zwycięzcy – pracowni WXCA Group sp. z o.o. – pokazującej, jak będzie wyglądał Pałac Saski, ale i wszystkim pracom zgłoszonym do II […]
Wystawa „Przywracamy Serce Niepodległej” w Rawiczu

Wystawa „Przywracamy Serce Niepodległej” w Rawiczu

Wędrująca wystawa plenerowa „Przywracamy Serce Niepodległej” dotarła do kolejnej przystani. Po wcześniejszym przystanku w Radomiu, 17 października zawitała do Rawicza. Mieszkańcy i turyści mogą przespacerować się między jej tablicami wystawionymi na rynku miasta, przed siedzibą Muzeum Ziemi Rawickiej w barokowym ratuszu. Wystawa będzie dostępna dla wszystkich do 20 listopada. Trzystuletnia historia serca Warszawy Wystawa w […]

Skarby Pałacu Brühla – wystawa na placu Piłsudskiego

W przestrzeni placu Piłsudskiego przybyła nowa wystawa, czyli „Skarby Pałacu Brühla”. Po raz pierwszy warszawiacy i osoby odwiedzające stolicę mogą z bliska obejrzeć artefakty z wykopalisk archeologicznych na terenie dawnego Pałacu Brühla. W specjalnie zaaranżowanym pawilonie, w rogu wygrodzonego pod odbudowę pałaców Saskiego i Brühla terenu, wystawiono historyczne obiekty, takie jak częściowo zachowana rzeźba „Chwała” […]

Wyniki konkursu na odbudowę Pałacu Saskiego

12 października 2023 r. w samo południe ogłoszono wyniki konkursu na opracowanie koncepcji architektonicznej wraz z zagospodarowaniem terenu dla inwestycji odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ul. Królewskiej w Warszawie. W międzynarodowym konkursie udział wzięło jedenaście pracowni architektonicznych i konsorcjów. W drugim etapie pięć z nich przedstawiło swoje koncepcje architektoniczne, a dziś w […]