Contrast
Size
news

Choinka i noworoczne salwy armatnie przed Pałacem Saskim

Wraz z początkiem grudnia nadchodzi gorączkowy czas przygotowań do świąt Bożego Narodzenia. Długo wyczekiwany koniec roku to chwila odpoczynku w rodzinnym gronie i tradycje, które pielęgnujemy z pokolenia na pokolenie. Przeczytajcie o tym, co ze świątecznych i noworocznych zwyczajów warszawskich i polskich jest modą stosunkowo nową, a co wielowiekową tradycją.

Świąteczne drzewko

Zwyczaj dekorowania bożonarodzeniowego drzewka pojawił się w protestanckich Niemczech już w XVI wieku. Nieco później ustrojone świerki lub jodły zaczęły rozpowszechniać się w katolickiej części Europy. Do Polski choinki przywędrowały na przełomie XVIII i XIX wieku. Jednym z miejsc, gdzie w XIX-wiecznej Warszawie można było je kupić, był targ za Żelazną Bramą. Tu nabywano również i inne towary potrzebne na święta, takie jak drób, ryby, warzywa czy nabiał. W dwudziestoleciu międzywojennym sprzedaż choinek urządzano na placu Piłsudskiego. Jego przestrzeń umożliwiała organizację czasowych ekspozycji, toteż każdego roku w okresie świątecznym górowała nad nim wysoka choinka ustrojona w ozdoby i światła.

Na pierwszym planie kobiety i dzieci. Odbywa się sprzedaż świątecznych choinek, chleba i ryb. W tle za kilkoma choinkami tłum ludzi, dalej ogrodzenie i drzewa, po prawej stronie piętrowy budynek.
Sprzedaż choinek za Żelazną Bramą w Warszawie, przed świętami Bożego Narodzenia. Według rysunku Henryka Pillatiego, Tygodnik Ilustrowany, 1871. Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa

Boże Narodzenie

Święta Bożego Narodzenia, podobnie jak i dziś, obchodzono niezwykle uroczyście i rodzinnie – był to czas wzajemnych odwiedzin, uczt i zabaw. Poprzedzający święta wieczór spędzano przy tradycyjnej kolacji wigilijnej. Z zachowanych źródeł dowiadujemy się, że 25 grudnia 1730 roku, a więc za panowania króla Augusta II, w Pałacu Saskim odbył się królewski asambl połączony z balem. Natomiast w 1748 roku August III wraz z małżonką Marią Józefą uczestniczyli w śpiewanej pasterce w pałacowej kaplicy. Tego dnia modlono się także na uroczystej mszy w kolegiacie św. Jana, w której udział wziął cały dwór. Wieczorny asambl i towarzyszący mu koncert tym razem odbyły się u ministra Brühla.

Gloria in excelsis Deo

Do tradycji należało oglądanie wystawianych w kościołach od Bożego Narodzenia do Matki Boskiej Gromnicznej jasełek. Były to dzisiejsze szopki bożonarodzeniowe składające się z nieruchomych figurek przedstawiających stajenkę betlejemską i narodziny Jezusa. O jasełkach urządzanych około połowy XVIII wieku możemy przeczytać w „Opisie obyczajów za panowania Augusta III” J. Kitowicza: Które kiedy nastały do Polski, nie wiem, jak jednak pamięcią zasięgam, we wszystkich kościołach były używane; obchodzono je tak jak groby wielkopiątkowe, lubo mało co ludzie stateczni, tylko najwięcej matki, mamki i piastunki z dziećmi, studenci z dyrektorami i młodzież doroślejsza obojej płci, pospólstwo zaś drobne niemal wszystko. Z czasem w kościołach zaczęły pojawiać się szopki ruchome, które cieszyły się jeszcze większym zainteresowaniem. Dziś pozostałością po jasełkach jest zwyczaj wystawiania w okresie Bożego Narodzenia żłóbka z figurkami Jezusa, Marii, Józefa, trzech króli, pasterzy i zwierząt.

Jasełka na placu Piłsudskiego. Po lewej stronie duża gwiazda, obok wysoka choinka zdobiona lampkami i świecącą gwiazdą, dalej grupa przebranych aktorów. Przed sceną, na dole pokazana od dołu publiczność. Po prawej stronie budynek z ustawionym na dachu neonowym napisem "Pewność".
Jasełka na placu Marszałka Józefa Piłsudskiego, 1937. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Jasełka przedstawiano również w formie teatralnej z udziałem zarówno aktorów, jak i amatorów - często dzieci. W styczniu 1937 roku takie świąteczne przedstawienie wystawiono na placu Piłsudskiego, gdzie oglądała je licznie zgromadzona publiczność.

Przywitanie Nowego Roku

W Polsce huczne obchody wigilii Nowego Roku pojawiły się dopiero na przełomie XIX i XX wieku. Wcześniej w sylwestra wypatrywano różnych znaków wskazujących, jaki będzie nadchodzący rok. W dzień Nowego Roku urządzano przyjęcia i składano sobie życzenia. W 1730 roku w noc sylwestrową, w Pałacu Saskim odbył się bal maskowy dla osób z towarzystwa. Natomiast osobna zabawa, „apartamenta i muzyka” zorganizowane zostały dla ludzi „wszelkiej kondycji”, czyli osób pochodzących z różnych warstw społecznych. O północy Nowy Rok powitano salwami armatnimi oraz muzyką w wykonaniu królewskich kapel. Trochę inaczej wigilię Nowego Roku spędzali August III i jego małżonka, uczestnicząc w nieszporach w kościele Jezuitów pw. Matki Bożej Łaskawej, przy ulicy Świętojańskiej. Śpiewano wówczas „Te Deum” z okazji szczęśliwie zakończonego roku. Nowy Rok witano o 7 rano salwami ze 100 armat ustawianych przed Pałacem Saskim, a także dźwiękami trąbek i kotłów. Wieczorem u królowej odbywał się zazwyczaj apartament, później goście przenosili się do Henryka Brühla, który – podobnie jak podczas świąt - organizował asambl i koncert.

Bale sylwestrowe i noworoczne stały się popularne w okresie międzywojennym. Sylwestra spędzano także w kasynach oficerskich. Jedno z nich znajdowało się w Pałacu Saskim. Panie miały możliwość pokazania się w pięknych kreacjach, oficerowie występowali w strojach galowych, cywile we frakach. Około północy zbierały się rodziny kadry, gdzie po przemówieniu i toaście dowódcy oraz wzniesieniu okrzyku na cześć Rzeczypospolitej, prezydenta lub marszałka składano sobie życzenia. Zabawę rozpoczynano od tradycyjnego poloneza i kończono nad ranem mazurem.

Zimowe zabawy w Ogrodzie Saskim

Zimą, pomimo śniegu i mrozu, Ogród Saski cieszył się wielkim powodzeniem. Z wzniesienia, na którym stoi wodozbiór projektu Henryka Marconiego, dzieci zjeżdżały na sankach. Dużą popularnością cieszyła się zamarznięta sadzawka, która zamieniała się w wesołe, roztańczone lodowisko. Warszawiacy chętnie spędzali wolny czas jeżdżąc na łyżwach. Można było je nabyć w składzie towarów żelaznych Krzysztof Brun i Syn mieszczącym się przy placu Teatralnym. Ze ślizgawki korzystały zarówno dzieci, jak i dorośli. Było to miejsce szalonej zabawy odbywającej się często przy akompaniamencie muzyki.

Dorośli i dzieci na łyżwach oraz sankach na zamarzniętej sadzawce w Ogrodzie Saskim. W tle tłum ludzi i budynek Wodozbioru na wzniesieniu.
Ślizgawka w Ogrodzie Saskim, 1927. Narodowe Archiwum Cyfrowe

W „Warszawie zapamiętanej” J. Galewskiego i L. Grzeniewskiego możemy przeczytać wspomnienia z końca XIX wieku: Orkiestra wojskowa grała, aż drzewa się trzęsły, lód mało nie pękał od tłumów, które w takt muzyki wyczyniały różne holendry, zakrętasy, wyścigi. Wokoło moc widzów przyglądała się i słuchała muzyki. Muzyka towarzyszyła uczestnikom ślizgawki także w okresie międzywojennym. Wówczas swoje pierwsze kroki na łyżwach w Ogrodzie Saskim stawiał późniejszy aktor Andrzej Łapicki. Po latach wspominał, że z głośników rozbrzmiewały piosenki Mieczysława Fogga.

Autor: Joanna Borowska

news

Archaeological work on the grounds of the Brühl Palace - 2023 season

The first archaeological research on the site of the former Brühl Palace is behind us. In six months of work, almost 10,000 objects from different time periods of were found and inventoried. At the same time, archaeological research has made it possible to confront historical plans of the Brühl Palace with the actual state, uncovering […]

2023: summarising the activities of Pałac Saski sp. z o.o.

Two years have passed since the project to rebuild the Saski Palace, the Brühl Palace and three townhouses on Królewska Street in Warsaw began, implemented on the basis of the Act of 11 August 2021 adopted by the Sejm and the Senate. After the uncovering of the relics of the basement of the Saski Palace, […]

Help us rebuild the Saski Palace with your family photos

After analyzing data on the Saski Palace, Brühl Palace and townhouses on Królewska Street found in domestic and foreign archives, we believe that key photos from before 1945 are still waiting to be discovered in private collections. If you have family pictures of these buildings, share them and rebuild 300 years of Polish history with […]

The first season of the path “Around the basements of the Saski Palace”

With the weather deteriorating and the days getting shorter, the opportunity to visit the exposed foundations of the western frontage of Piłsudski Square came to an end at the end of October 2023. Within a few months, the educational path “Around the basements of the Saski Palace” attracted more than seven thousand people interested in […]
Wizualizacja, widok z lotu ptaka na odbudowany Pałac Saski na tle placu Piłsudskiego w Warszawie. Na pierwszym planie drzewa Ogrodu Saskiego w jesiennej szacie, w tle widoczne również zabudowania miasta.

What will the Saski Palace look like? Competition concepts

We already know the winner of the international and urban planning competition for the development of an architectural concept and area development for the rebuilding of the Saski Palace, the Brühl Palace and townhouses on Królewska Street in Warsaw. Let us take a closer look at the concept of the winner – the studio WXCA […]

Results of the competition for the rebuilding of Saski Palace

At noon on October 12, 2023, the results of the competition for the development of an architectural and landscaping concept concerned with rebuilding of the Saski Palace, the Brühl Palace and townhouses on Królewska Street in Warsaw were announced. Eleven architectural studios and consortiums participated in this international contest. In the second stage, five of […]
Kolorowa grafika z napisem Odbudować nieodbudowane.

"Rebuilding What Was Lost" Conference Registration

Registration is now open for academics, researchers, and specialists interested in attending the “Rebuilding What Was Lost. Current Challenges in Restoring and Reconstructing Architectural Heritage” conference. The event will take place on September 20 and 21, 2023 in Warsaw. The multidisciplinary “Rebuilding What Was Lost” conference is organized by the Saski Palace company together with […]

CFP for “Rebuilding What Was Lost. Current Challenges in Restoring and Reconstructing Architectural Heritage” Conference

Academics, researchers, and specialists are cordially invited to participate in the international interdisciplinary conference titled “Rebuilding What Was Lost. Current Challenges in Restoring and Reconstructing Architectural Heritage”. The event, which will be held on 20 and 21 September 2023 in Warsaw, is organised by Pałac Saski sp. z o.o. – the company tasked with rebuilding […]

Archaeological works commence at the site of the Brühl Palace

As preparatory work has been completed, an important moment has come – not only for the reconstruction process as such, but also for historians and local history enthusiasts. The Pałac Saski company is starting the first stage of archeological works to be performed on the site of the former Brühl Palace. Excavations will be carried […]