Pałac Saski, Pałac Brühla oraz trzy kamienice przy ul. Królewskiej 6, 8 i 10/12 zostaną odbudowane zgodnie z zewnętrznym kształtem architektonicznym, jaki posiadały na dzień 31 sierpnia 1939 r. Wyzwanie polegające na jego szczegółowym opisaniu podjęła pracownia Sawawa, która zbadała tysiące materiałów, pozyskanych w ramach prowadzonych przez Pałac Saski sp. z o.o. kwerend archiwalnych. Efekt tych działań, czyli analiza architektoniczna historycznej zabudowy zachodniej pierzei pl. Piłsudskiego, pozwoli architektom opracować projekt odbudowy.

Kwerendy archiwalne

Odbudowa Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i kamienic przy ul. Królewskiej w Warszawie realizowana jest na mocy ustawy z 11 sierpnia 2021 r., która zakłada, że zewnętrzny kształt budynków będzie taki sam, jak w ostatnim dniu przed wybuchem II wojny światowej. Jednym z trudniejszych zadań w ramach prac przygotowawczych była zatem analiza i odtworzenie kształtu, ale także detali zespołu pałaców i kamienic przy pl. Piłsudskiego sprzed ponad 80 lat, kiedy aparaty fotograficzne nie były dobrem powszechnym, a wiele istniejących materiałów dokumentujących tamte czasy obróciła w pył wojenna zawierucha. Dlatego już na samym początku działalności spółki Pałac Saski rozpoczęto szeroko zakrojoną kwerendę archiwalną, aby pozyskać możliwie jak najwięcej zdjęć przedstawiających niezachowane do dziś pałace i kamienice oraz związane z nimi obiekty, dawnych planów zagospodarowania ich najbliższego otoczenia, ale także rysunków. Zgromadzone dotąd około 4 tysiące stron materiałów archiwalnych to wynik współpracy z przeszło 20 instytucjami, w tym Muzeum Warszawy, Centralnym Archiwum Wojskowym, Archiwum Państwowym w Dreźnie czy Archiwum Niderlandów. Analiza zebranych materiałów umożliwiła opracowanie technik i materiałów, które wówczas stosowano, co z kolei doprowadziło do przygotowania wytycznych dla projektantów biorących udział w konkursie architektonicznym.

Analiza architektoniczna zabudowy pl. Piłsudskiego

Na podstawie zebranych archiwaliów – materiałów ikonograficznych, kartograficznych, rzutów, planów, ale także zachowanych kosztorysów i rachunków – opracowano analizę architektoniczną historycznej zabudowy zachodniej pierzei pl. Piłsudskiego. Dokument ten przygotowała pracownia urbanistyczno-architektoniczna Sawawa, której doświadczony zespół architektów na co dzień zajmuje się m.in. tworzeniem analiz, dokumentów planistycznych i projektów przestrzeni publicznej. Pod lupę wzięto przede wszystkim budynki objęte planem odbudowy, ze szczególnym uwzględnieniem jedynego częściowo zachowanego fragmentu kolumnady Pałacu Saskiego, czyli Grobu Nieznanego Żołnierza. Opis każdego z budynków zawiera rys historyczny i przybliża wygląd elewacji, dekoracji, stolarki oraz sąsiedniej zabudowy. Z tej części dowiadujemy się na przykład, że „półrotunda”, czyli elewacja ogrodowa kamienicy Lessla przy ul. Królewskiej 10, posiadała bardzo wysmakowane dekoracje nawiązujące do architektury antycznej, przede wszystkim za sprawą portyku z czterema kolumnami o jońskich głowicach. Najmniej informacji zachowało się na temat kamienicy przy ul. Królewskiej 8, której trzykondygnacyjna, dziewięcioosiowa fasada prezentuje się znacznie skromniej, niż flankujące ją budynki. Z kolei sąsiadująca z nią, narożna kamienica Malhomme’a (ul. Królewska 6), charakteryzowała się ciekawą elewacją frontową od strony placu Piłsudskiego, z m.in. ryzalitem zwieńczonym attyką z czterema wazami. Na połach dachu jej elewacji od strony ul. Królewskiej znajdowały się zaś dwie pseudo-kopułki zakończone latarenkami.

Opracowanie uwzględnia również wykaz zastosowanych materiałów oraz technik wykonania. W przypadku Pałacu Saskiego jednym z częściej wymienianych budulców elewacji jest piaskowiec, z którego powstały balustrady, filary arkad oraz znajdujące się na nich płaskorzeźby, a także prawdopodobnie bazy i kapitele kolumn. Porównując obydwa pałace pod kątem użytych materiałów, szczególną uwagę zwracają bramy: w jednym ze skrzydeł Pałacu Saskiego pojawia się bowiem drewniana brama zamknięta pełnym łukiem, zaś w Pałacu Brühla mamy już do czynienia z kutą i spawaną ze stopu żelaza, reprezentacyjną bramą z elementami kowalstwa artystycznego.

Konkurs architektoniczny

Szereg prac związanych z prowadzeniem kwerendy archiwalnej czy przygotowaniem opisanego wyżej opracowania analizy architektonicznej pozwolił przejść do kolejnych etapów odbudowy, czyli przede wszystkim do ogłoszenia konkursu na opracowanie koncepcji architektonicznej wraz z zagospodarowaniem terenu. Trwa on od 27 marca br. i składa się z dwóch zasadniczych części – opracowań studialnych (I etap) i prac konkursowych (II etap) – poprzedzonych etapem kwalifikacyjnym. Operatorem konkursu jest Stowarzyszenie Architektów Polskich (SARP), a najlepszy projekt wybierze 12-osobowy sąd konkursowy, składający się z architektów, przedstawicieli władz państwowych i władz Warszawy, służb konserwatorskich i świata sztuki. Dotychczas końca dobiegł pierwszy etap konkursu – spośród 11 zakwalifikowanych do niego pracowni do drugiego etapu wybrano 5, które staną przed zadaniem złożenia pracy konkursowej. Zwycięzcę tego fundamentalnego dla kwestii ukończenia dzieła powojennej odbudowy stolicy konkursu poznamy już 12 października tego roku.